Zoektocht naar Surinaams-Javaanse familiegeschiedenis tot leven gebracht

‘Je moet soms eerst door de pijn heen durven gaan’

Tekst en beeld Audry Wajwakana

“Confronterend en helend. Het heeft me sterk gemaakt en dichter bij mezelf gebracht.” Met deze woorden omschrijft spoken word artiest, Tyler Koudijzer (34) de zoektocht naar zijn Surinaams-Javaans familiegeschiedenis. Die zoektocht maakte hij samen met zijn broer Sebastian (31 – graaf, afgestudeerd aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst in Den Haag) de afgelopen twee jaar.

Wat begon als een persoonlijke verkenning naar de herkomst van hun grootouders, groeide uit tot het multidisciplinaire kunstproject ‘De Gesuikerde Onderneming’ – een combinatie van grafie, spoken word, cultuur workshops, gemeenschapsdiners, theater en nu ook de productie van een documentaire. In het Nationaal Archief Suriname presenteerde het Nederlands kunstenaarsduo dinsdag – kort voor terugkeer naar Nederland – zijn project.

“De drijfveer van de broers is het verlangen om de geschiedenis niet langer in gesuikerde vorm te consumeren, maar juist de rauwe, vergeten of verzwegen lagen zichtbaar te maken”

Naar Mariënburg

In 2023 kwamen de broers voor het eerst – samen met hun Surinaams-Javaanse grootouders – naar Suriname. Hun bestemming was het district Commewijne, met als centraal punt de voormalige suikerplantage Mariënburg. Dit is de plek waar hun grootvader opgroeide en werkte, en waar hun overgrootvader als Javaanse contractarbeider, zoals hun grootvader vaak het verhaal vertelt ‘onder valse voorwendselen naar toe werd verscheept’.

De broers besloten hun grootouders terug te brengen naar deze beladen plek. Tijdens die eerste reis legden zij niet alleen beelden vast van de ruïnes van Mariënburg, maar ze deden ook archiefonderzoek zoals in het Nationaal Archief Suriname en het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden.

Daarnaast verzamelden zij ook persoonlijke ’s en documenten van hun grootvader, om het familieverhaal gelaagd en authentiek te reconstrueren. “Wij wilden de ongesuikerde waarheid op verschillende manieren zichtbaar maken. Niet alleen met harde feiten, maar ook met persoonlijke anekdotes en herinneringen van andere voormalige werkers van Mariënburg”, zegt Tyler.

Levend archief

De resultaten van deze eerste reis vormden de basis voor een grafie- en spoken word-expositie in 2023, bestaande uit ruim honderd beelden en ingesproken teksten. De expositie werd in vier thematische hoofdstukken onderverdeeld: familie, kerk, liefde en Mariënburg en was te zien in drie Nederlandse steden: Rotterdam, Amsterdam en Breda.

“Exposities zijn vaak individuele ervaringen en we misten de collectieve ervaring,” zegt Tyler. Al snel ontstond de behoefte om het project uit te breiden met meer collectieve beleving. Aangezien binnen de Javaanse cultuur eten een centrale rol speelt, bedachten zij de ‘warung tori-avonden’.

“De meeste verhalen worden gedeeld aan eettafels, tijdens barbecues en verjaardagen. Daar zit de essentie van wie we zijn”, zegt Sebastian. Die ‘avonden’ kregen vervolg in de vorm van interactieve workshops die in samenwerking met de Bibliotheek Rotterdam werden georganiseerd. Tijdens intergenerationele kooklessen – bijvoorbeeld in het maken van de Javaanse lekkernij lemper – brachten deelnemers van verschillende leeftijden hun ervaringen samen.

Ook organiseerden de broers een Javaanse taalles en een introductie in de vechtkunst pencak silat. Al deze activiteiten werden vastgelegd in een compilatievideo, die als levend archief dienstdoet binnen het project.

Eerbetoon

Inmiddels is ‘De Gesuikerde Onderneming’ uitgegroeid tot een veelzijdige productie die ook het theater heeft bereikt. In samenwerking met Studio De Bakkerij in Rotterdam ontwikkelden de broers een voorstelling waarvan op 9 mei de try-out was en die op 26 september in Nederland in première gaat. De voorstelling is een visueel en muzikaal eerbetoon aan de contractarbeiders in het bijzonder en aan van de Surinaams-Javaanse gemeenschap in het algemeen.

“We willen niet alleen de pijn laten zien, maar ook de liefde, broederschap en kracht die uit die geschiedenis voortkomen”

“We willen niet alleen de pijn laten zien, maar ook de liefde, broederschap en kracht die uit die geschiedenis voortkomen,” zegt Tyler. Hun grote wens is om het stuk ook in Suriname op te voeren. Naast deze theaterproductie wordt momenteel gewerkt aan een documentaire, waarvoor de Rotterdamse filmmaker Stacii Samidin het creatieve werkproces van de broers in Suriname, de afgelopen weken, heeft vastgelegd.

“We hopen met de documentaire mensen te bereiken die niet zo snel een expositie of theaterstuk bezoeken,” legt Sebastian uit. “Er zijn zoveel manieren om een verhaal over te brengen. Als iemand zich ooit afvraagt: wie ben ik eigenlijk? Dan moet er iets beschikbaar zijn dat die zoektocht ondersteunt: een documentaire, een voorstelling, een expositie.”

Drijfveer

Voor Tyler en Sebastian is de reis sinds 2023 transformerend geweest in de zin dat zij nu meer aandacht hebben voor hun Javaanse roots. “Ik heb meer begrip gekregen voor wat onze familie heeft moeten doorstaan. Daar voel ik diepe dankbaarheid voor”, zegt Tyler en dit wordt beaamd door Sebastian. “Ik voel me trots en hoop dat onze zoektocht anderen inspireert om hun eigen familieverhalen te …

...