Wij hebben een vertrouwenscrisis

In verschillende organisaties, bedrijven en binnen de overheid is wantrouwen een van de grootste oorzaken waarom doelen niet worden gerealiseerd. Patrick Lencioni noemt wantrouwen in zijn boek The Five Dysfunctions of a Team als een van de eerste disfuncties binnen een groep. Wantrouwen ontstaat wanneer mensen niet bereid zijn zich kwetsbaar op te stellen binnen de groep, wat een echte teamdynamiek verhindert.In Suriname is wantrouwen diepgeworteld bij mensen ten aanzien van vrijwel alle instituten van onze samenleving. Het volk weet niet altijd hoe berichten in de media geïnterpreteerd moeten worden. Partners in relaties benaderen elkaar met achterdocht, ambtenaren vertrouwen hun collega’s niet, en politieke leiders worden vaak gezien als personen met verborgen agenda’s. Er heerst twijfel over de objectiviteit van de rechterlijke macht en zelfs achter dit artikel zoeken sommige mensen al een verborgen agenda. Overal is een gebrek aan vertrouwen zichtbaar in Suriname. Als we dit land willen opbouwen, moet het herstellen en versterken van vertrouwen een topprioriteit zijn.Lencioni heeft gelijk wanneer hij wantrouwen als een belangrijke frustratie binnen een team identificeert. Echter, hij gaat in zijn verhaal niet in op de oorzaken van dit wantrouwen. Elke situatie is uniek, en ik zal enkele van de veelvoorkomende factoren toelichten.1. Persoonlijke ervaringenEerdere ervaringen met bedrog, leugens of verraad kunnen diepe sporen achterlaten. Mensen die in het verleden zijn misbruikt, misleid of verraden, ontwikkelen vaak verhoogd wantrouwen als een beschermingsmechanisme. Dit zien we bijvoorbeeld bij politieke partijen die met ‘overlopen’ te maken hebben gehad, maar ook bij het volk wanneer zij zich verraden voelen door hun leiders. Trauma of misbruik heeft een sterke invloed op het vermogen om anderen te vertrouwen.Opvoeding speelt hierbij ook een rol. Kinderen die opgroeien in een omgeving van wantrouwen, bijvoorbeeld door overbeschermende of achterdochtige ouders, leren vaak dat de wereld gevaarlijk is en mensen niet te vertrouwen zijn. Dit patroon kan generatie op generatie worden doorgegeven, bijvoorbeeld met wantrouwen tegenover andere etnische groepen, wat later in het leven relaties bemoeilijkt.2. Psychologische en sociale factorenWantrouwen wordt versterkt door psychologische en sociale factoren. Angst en onzekerheid over de intenties van anderen maken het moeilijk om onbevangen relaties aan te gaan. Dit kan bijvoorbeeld zichtbaar zijn bij de vraag over de intenties van de regering met betrekking tot de Covid-vaccinatie: was het voor genezing of voor andere doelen? Een laag zelfbeeld kan het wantrouwen versterken; iemand die zichzelf als onwaardig beschouwt, zal sneller aannemen dat anderen kwaad willen doen.Daarnaast spelen culturele normen een rol. In sommige gemeenschappen wordt wantrouwen gestimuleerd als overlevingsstrategie, vooral in omgevingen waar eerdere ervaringen met uitbuiting en onrechtvaardigheid hebben geleid tot diepgeworteld wantrouwen. Dit kan ertoe leiden dat mensen moeite hebben met vertrouwen, zelfs als daar geen directe aanleiding voor is.3. Gebrek aan transparantie en communicatieEen gebrek aan transparantie en duidelijke communicatie draagt sterk bij aan wantrouwen. In Suriname moeten we rekening houden met de verschillen in communicatiestijlen tussen cultuurgroepen. Misverstanden kunnen leiden tot onzekerheid, waardoor mensen gaan speculeren over de ware intenties van anderen. Het gevoel dat informatie wordt achtergehouden, kan leiden tot achterdocht en een afname van wederzijds begrip. Miscommunicatie kan snel escaleren tot grotere vertrouwensproblemen, vooral wanneer bedoelingen niet goed worden uitgesproken of begrepen. Daarom is openheid essentieel om vertrouwen op te bouwen en te behouden.4. Negatieve omgeving en contextWantrouwen kan verankerd raken in een negatieve omgeving. Corruptie of machtsmisbruik binnen organisaties en de samenleving kan het vertrouwen in autoriteiten en instellingen ondermijnen. Politieke en sociale instabiliteit versterken dit gevoel, omdat onzekerheid over de toekomst en een gebrek aan betrouwbare leiders tot angst en achterdocht leidt. Sociale ongelijkheid of discriminatie draagt ook bij aan wantrouwen, vooral wanneer bepaalde groepen systematisch worden benadeeld. Mensen die zich onrechtvaardig behandeld voelen, ontwikkelen vaak een sceptische houding tegenover anderen en de maatschappij als geheel.5. Andere factorenWantrouwen kan ook voortkomen uit diepgewortelde overlevingsmechanismen. Onze voorouders moesten alert zijn op gevaar, en dit instinct speelt nog steeds een rol in moderne sociale situaties. Wantrouwen kan dienen als bescherming tegen mogelijke schade. Daarnaast kunnen aandoeningen zoals paranoia of posttraumatische stressstoornis (PTSS) het vermogen om anderen te vertrouwen ernstig beïnvloeden. Mensen met dergelijke aandoeningen kunnen verhoogde achterdocht ervaren, zelfs in situaties waarin geen objectieve reden voor is. Dit komt doordat hun brein bedreigingen sneller detecteert en sterker reageert op stressvolle prikkels.De vraag die wij samen moeten beantwoorden is: Hoe kunnen wij vertrouwen herstellen binnen onze instituten?Franklin Jabini

...