‘Wettelijke erkenning rechten inheemse en tribale volken dringend nodig’

door

Inheemse en tribale gemeenschappen in Suriname staan al geruime tijd onder druk. Ze worden geconfronteerd met landroof, vernietiging van hun leefgebieden door (illegale) houtkap en goudwinning en het gebrek aan wettelijke erkenning. Volgens Marie-José Artist van de Vereniging Inheemse Dorpshoofden in Suriname (Vids) is wettelijke erkenning als volken met specifieke rechten, zoals vastgelegd in internationale verdragen, de meest urgente stap.
Tekst en beeld Audry Wajwakana

Artist sprak dinsdag tijdens den film- en discussieavond in het Self Reliance Tower Auditorium. “Dit (de erkenning, … red.) vormt niet alleen de basis voor een rechtvaardige behandeling, maar biedt ook bescherming tegen verdere schendingen”, benadrukte zij.

“Wil je een voorouder zijn, die zijn volk heeft verraden?”
Jupta Itoewaki
Artist vormde met Jupta Itoewaki van stichting Molukot en Jerry A-Kum van het Wereld Natuurfonds het discussiepanel. De bijeenkomst werd georganiseerd door Michiel Bierkens, plaatsvervangend ambassadeur van Nederland in Suriname, ter gelegenheid van de ‘Internationale Dag van de Mensenrechten’. De diplomaat trad tevens op als moderator van de bijeenkomst.
Geen inspraak
Tijdens het debat vertelden Artist en Itoewaki over de grootste bedreigingen voor hun gemeenschappen en oplossingen die de overheid zou moeten nemen, met name erkenning van de grondenrechten, maar dit door tegenstrijdige belangen nalaat. De directe gevolgen van het (overheids)beleid dat de collectieve rechten van inheemse en tribale volken niet wordt erkend, is op allerlei manieren zichtbaar. Zo wees Itoewaki op de ‘Operatie goudordening’ waarmee juist het tegenovergestelde werd bereikt en dus meer chaos in het achterland veroorzaakte.
Artist verwees naar een meer recent situatie in West-Suriname, waar projecten, zoals de bauxietmijn in Bakhuis worden uitgevoerd zonder dat de lokale bevolking volledig werd geïnformeerd of toestemming gaf. Hierdoor wordt het principe van ‘free, prior, informed consent‘ geschonden. Deze situatie is voor haar vergelijkbaar met eerdere mijnbouwprojecten “waarbij jaren werd besteed aan het verzamelen van informatie, maar de lokale mensen nauwelijks worden betrokken”. “Bovendien worden er aanvragen gedaan voor goudmijnen en grootschalige landbouw in hetzelfde gebied, zonder dat de bewoners goed zijn geïnformeerd”, zegt Artist.
Documentaire
Voorafgaand aan de discussie werd de haast anderhalf uur lange documentaire ‘We Are Guardians’ vertoond. Deze bood een krachtig en ontroerend inzicht in de uitdagingen waarmee inheemse gemeenschappen in het Braziliaanse Amazonegebied worden geconfronteerd.
De film volgt onder meer inheemse boswachters en activisten in hun strijd om hun leefgebieden te beschermen tegen illegale houtkap en mijnbouw. Daarnaast toont de documentaire hoe externe economische belangen en lokale armoede bijdragen aan de vernietiging van het regenwoud.
Tijdens het regime van de Braziliaanse president Jair Bolsonaro (2019-2023) nam de ontbossing jaarlijks astronomisch toe en werden inheemsen die in de gebieden wonen, zelfs vogelvrij verklaard. De film laat niet alleen de impact van ontbossing zien, maar vertelt ook de persoonlijke verhalen van alle betrokkenen: van grote landeigenaren, boeren, strijders tot arme houthakkers.
‘We Are Guardians’ benadrukt de morele en praktische complexiteit, bijvoorbeeld door het perspectief van een illegale houthakker te belichten die door armoede geen andere opties heeft. Tegelijkertijd wordt opgeroepen tot hoop en actie, door te laten zien hoe samenwerking en vastberadenheid een verschil kunnen maken.
Voor Itoewaki kwam in de film de bundeling van de inheemsen sterk naar voren. “Ik denk dat als in Suriname inheemsen en tribale volken, maar ook anderen, niet-inheemsen, zich bundelen, dat ons kan helpen bij de wettelijke erkenning van onze rechten.”
Maar gebrek aan begrip over grondenrechten bij de algemene bevolking bemoeilijkt brede steun voor de bescherming van inheemse en tribale gemeenschappen. A-Kum benadrukte het belang van educatie en communicatie om stereotypes te ontkrachten en steun te krijgen bij met name ondernemers en de rest van de samenleving voor een rechtvaardig beleid.
Bescherming natuur en milieu
Veel inheemsen en tribale inwoners voelen zich bij gebrek aan alternatieven genoodzaakt deel te nemen aan illegale activiteiten zoals mijnbouw. Duurzame initiatieven, zoals agroforestry en ecotoerisme, bieden volgens Artist en A-Kum voor deze gemeenschappen perspectief.
A-Kum pleit voor equitable tourism, een vorm waarbij gemeenschappen aandeelhouder worden en direct profiteren van toerisme-inkomsten. Dit kan volgens hem bijdragen aan economische ontwikkeling zonder schade aan het milieu. Artist waarschuwde dat zonder hervormingen de vernietiging van primaire bossen en leefgebieden zal blijven toenemen.
Op de vraag van een jonge inheemse uit het publiek wat jongeren zelf in hun gemeenschappen kunnen doen om hun rechten beter te verdedigen, gaf Itoewaki als advies onder meer mee om (spirituele) verbinding te zoeken met de voorouders, de natuur, ouders en grootouders. “Deze verbinding geeft kracht om verder te gaan.”
Door traditionele kennis met westerse kennis te combineren wordt volgens haar een ‘macht’ gecreëerd waar rekening mee zal worden gehouden. “Dit geldt voor zowel mannen als vrouwen. Zelfs wanneer het moeilijk wordt, wanneer je jezelf afvraagt of je het nog kunt volhouden, moet je …