‘Weinig bekend over onderdrukking en verzetsmethoden Javaanse contractarbeiders’

“Ik ben trots op deze jongeman, omdat hij continu in zijn onderzoek aandacht heeft besteed aan vrouwen en in Nederland ook aan groepen die niet zo zichtbaar zijn in de samenleving.” Zo sprak Rita Tjien Fooh, het hoofd van het Nationaal Archief Suriname (NAS), over haar zoon Jonathan, die in Nederland woont en tijdelijk in Suriname is in verband met antropologisch onderzoek dat in 2026 moet zijn afgerond. Hij heeft daarover in het NAS een tussentijdsverslag gegeven onder de titel ‘Kita Neng Kene Javaanse kunst en orale tradities als verzet tegen koloniale doorwerking en van Javaanse contractarbeid’.

Tekst en beeld Tascha AvelooADVERTISEMENT

Zoon Tjien Fooh: “Ik kan er nog niet zoveel over zeggen, maar dit is voor mij een mooi moment om de dialoog, die ik met mezelf heb in dit onderzoek, te delen en om te kijken waar ik zelf sta met dit onderzoek”

“Soms blijken mensen het vertrouwen in de wetenschap te zijn kwijtgeraakt” Jonathan Tjien Fooh

Hij maakt deel uit van het onderzoeksteam van ‘Re/Presenting Europe: Healing the Afterlives of Colonialism’. Het is een project dat hoofdzakelijk in Nederland wordt uitgevoerd, maar ook op Curaçao, waar wordt samengewerkt met diverse universiteiten. Ook in Suriname doet hij onderzoek.

‘Healing and Joy’

Tjien Fooh begon zijn inleiding in het NAS met het gedicht ‘Sabar’ (‘Geduld’) van dichter en schrijver Surianto. De onderzoeker haalt uit diens gedichten, maar ook uit werken van andere Surinaamse dichters, veel inspiratie.

In zijn onderzoek werkt hij veel met kunst en storytelling. “Mijn focusgebied ligt op ‘Healing and Joy in de context van kolonialisme’. Enkele vragen die daaruit voortkomen zijn op welke manier het kolonialisme nog steeds doorwerkt in het heden en wat ‘heling en herstel’ betekent binnen het kader van koloniale doorwerking?”

Ook kennisintegratie tussen kunst, wetenschap en maatschappelijke organisaties komt aan de orde. Tjien Fooh richt zich in zijn onderzoek op het Caribisch Gebied, de Indonesische archipel, Zuid-Afrika en Europa. Het onderzoek noemt hij heel interdisciplinair, omdat het zijn psychologische achtergrond, culturele antropologie, maar ook lokale traditionele kennis en kunst integreert.

De inleider merkte op dat als mensen het woord ‘onderzoek’ hoorden zij niet altijd enthousiast waren om te praten om hun kennis en ervaringen te delen. “Omdat men zich afvraagt: ‘wat ga je met mijn verhaal doen?’, ‘hoe ga ik het terugzien?’ Men denkt: ‘het is mijn traditionele kennis en ik wil het niet vastgelegd zien’. Soms blijken mensen het vertrouwen in de wetenschap te zijn kwijtgeraakt.” In het verleden is onderzoek namelijk gebruikt om van mensen dingen mee te nemen en te gebruiken om stereotypering van hen vast te leggen en te verspreiden.

Onderdrukking

Javaanse contractarbeid is begonnen in Indonesië en is in Suriname doorgegaan. De eerste groep arbeiders kwam in 1890 in het land aan, maar het verhaal van onderdrukking begint al daarvoor.

In Indonesië werd het ‘cultuurstelsel’ toegepast. Met de invoering daarvan verplichtte de toenmalige gouverneur de bevolking 20 procent van de grond te gebruiken voor het verbouwen van koffie, indigo, thee en suiker. Deze producten moesten tegen lage prijs worden geleverd aan het gouvernement. Dit stond in schrille tegenstelling met de winst die werd gemaakt. “Als de mensen dit niet deden, waren ze verplicht om 66 dagen in het jaar gratis arbeid te verrichten voor het gouvernement. Jammer genoeg werd dit systeem ook gehanteerd door lokale vorsten.”

Na het cultuurstelsel werd de ‘koeli ordinantie’ ingevoerd. Die hield in goedkope arbeid voor particuliere bedrijven, die toen opkwamen, vooral in Sumatra. Ook werd de ‘poenale sanctie’ ingesteld: arbeiders, van wie de meesters vonden dat zij zich niet aan de regels hielden, mochten door hun meesters disciplinair worden gestraft. Deze poenale sanctie werd ook in Suriname toegepast.

Verzetsvormen

De uiteindelijke onderzoeksvragen die Tjien Fooh heeft vastgesteld zijn: ‘hoe beleven Javaanse gemeenschappen in Nederland en Suriname de doorwerking van kolonialisme?’, ‘wat is de rol van kunst en orale tradities in het proces van overleven, verzet en helen van koloniale onderdrukking in het verleden en heden?’, ‘hoe kunnen koloniaal trauma en heling worden benaderd vanuit een gedekoloniaaliseerd perspectief binnen de Javaans-Surinaamse context?’ Tijdens de inleiding werden korte filmpjes vertoond met heel oude beelden van hoe het eraan toeging op de suikerrietplantages.

Tjien Fooh noemde één van de vormen van verzet het zelf bouwen van de gamelan. De kolonisator bracht een aantal gamelan naar Suriname die alleen door een bepaalde groep mochten worden bespeeld. Uit hun verlangen om toch ook dat deel van hun cultuur levend te houden, hebben de contractarbeiders vanuit overlevering met de in Suriname beschikbare middelen een eigen gamelan ontworpen.

Javaans-Surinaams perspectief

Een voorlopige bevinding na een korte analyse over het onderzoek is dat er wel degelijk een bepaalde beeldvorming en stereotypering is van de Javaanse gemeenschap die is geworteld …

...