Weg geopend voor klimaateisen 

door

Studenten van een kleine eilandstaat waarvan niemand heeft gehoord, hebben het idee ontwikkeld om de vervuilers en vernietigers van het milieu te laten betalen voor de schade die ze in andere landen aan hebben gericht. 

Van het eiland Vanuatu hebben velen niet gehoord, het is een echte staat en land en bevindt zich in de Stille Oceaan in de buurt van Australië. De zaak geldt als de grootste klimaatzaak ooit. Na jarenlang lobbyen is het Vanuatu gelukt om brede steun te krijgen voor het plan om het Internationaal Gerechtshof in Den Haag om advies te vragen. 

Er wonen zo’n 320.000 mensen verspreid over 83 eilanden op Tuvalu, die vaak niet meer dan een meter boven de zeespiegel liggen. Vanwege klimaatverandering zien de inwoners steeds vaker delen van hun land onder water verdwijnen. Meer dan 130 landen steunden het verzoek aan het Internationaal Gerechtshof in Den Haag om vast te stellen welke verplichtingen landen hebben om klimaatverandering tegen te gaan, en wat de juridische gevolgen zijn als zij tekortschieten. Het is onbekend of Suriname tot de 130 ondersteunende landen behoort, maar de tekenen wijzen erop dat Suriname niet erbij was. Bij het indienen van de case waren Antigua and Barbuda, Vanuatu, Saint Lucia, Saint Vincent and the Grenadines, Saint Kitts and Nevis en Bahamas de ondersteuners. Belize sloot zich later aan. 

Dat van alle mogelijke landen juist het kleine Vanuatu de zaak aanhangig heeft gemaakt, is niet toevallig. De kwetsbare eilandengroep in de Stille Oceaan heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld als een symbool van de gevolgen van klimaatverandering. Het was de grootste zaak ooit voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, aangedragen door een van de kleinste landen ter wereld. 

Vanaf vandaag buigt het Hof zich over de vraag welke wettelijke verplichtingen landen hebben om klimaatverandering te stoppen. Het is een initiatief van Vanuatu, een eilandstaat in de Stille Oceaan. Het land hoopt hiermee wereldwijde klimaatactie af te dwingen. De vijftien rechters van het Hof hebben zich beziggehouden met twee vragen. De eerste was: welke verplichtingen hebben VN-lidstaten volgens het internationaal recht om andere lidstaten én toekomstige generaties te beschermen voor de desastreuze klimaatverandering? En als lidstaten veel broeikasgassen blijven uitstoten en niet genoeg actie ondernemen om dit te verminderen, wat zijn dan de juridische gevolgen? 

De aanleiding van deze rechtszaak was dat ondanks de beloftes die gemaakt worden op de VN-klimaattoppen er concreet veel te weinig gebeurt, vinden veel landen die de meeste gevolgen van klimaatverandering ondervinden, waaronder Suriname. Na de 29ste klimaattop in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe overheerste de teleurstelling. In plaats van de gehoopte 1300 miljard dollar aan klimaatsteun voor arme landen, eindigden de onderhandelingen op 300 miljard dollar per jaar. Vertegenwoordigers van armere landen waren woest. We zagen in Bakoe opnieuw dat er niet geluisterd wordt naar de kwetsbare eilandstaten die de meeste gevolgen van klimaatverandering ondervinden.

Het idee van een rechtszaak komt van een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific in Port Vila, de hoofdstad van Vanuatu. Zij bedachten vijf jaar geleden het plan om de hoogste rechtbank om advies te vragen over het juridische vraagstuk van aansprakelijkheid. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij het initiatief. 

Hoewel het advies van het Hof niet juridisch bindend is, kan het toch grote gevolgen hebben. De  rechters hebben geconcludeerd dat landen er alles aan moeten doen om de schade in andere landen te voorkomen en de uitstoot van broeikasgassen zo veel mogelijk te beperken. Dit kan het begin zijn van talloze nieuwe klimaatrechtszaken.

De afgelopen 2 weken kregen naast Vanuatu nog bijna honderd andere landen en enkele organisaties de kans om te getuigen voor de rechtbank van de Verenigde Naties te zijn. Het is het hoogste aantal getuigen dat ooit is gehoord in de tachtigjarige geschiedenis van het Hof.

Vanuatu neemt het, net als andere eilandstaten, in de klimaatdiplomatie vaak luid op voor de zwakste landen die het ingrijpendst worden getroffen door klimaatverandering, waartoe ook Suriname behoort. 

Landen moeten het klimaat beschermen, oordeelde Internationaal Gerechtshof in een baanbrekende uitspraak. Landen moeten het klimaat beschermen om burgers zo een schone, gezonde en duurzame leefomgeving te garanderen. Als ze dat niet doen door gebrekkig op te treden tegen de uitstoot van broeikasgassen, begaan ze volgens het internationaal recht mogelijk een onrechtmatige daad. Dat stelt het Internationaal Gerechtshof in Den Haag vast in een langverwacht advies over de klimaatverplichtingen van landen. Als landen tekortschieten in het nakomen van klimaatverplichtingen, zouden andere landen die te maken krijgen met de gevolgen van klimaatverandering herstelbetalingen kunnen eisen, stelt het gerechtshof. 

Daarmee zet het Hof dus in feite de deur op een kier voor hoge claims voor herstelbetalingen door landen die het slachtoffer zijn van klimaatverandering. Daartoe behoort ook Suriname dat slachtoffer kan worden van zeespiegelstijging. 

Het Hof noemt een schone, gezonde en duurzame leefomgeving een mensenrecht. Zonder adequaat op te treden tegen klimaatverandering brengen landen die omgeving in gevaar. Ook is zo’n omgeving wat het Hof betreft een voorwaarde voor andere mensenrechten. 

De boodschap van het Hof is: ongeacht of je nou klimaatverdragen hebt getekend, je moet wat doen tegen klimaatverandering. Hoewel het advies van het Hof dus niet bindend is, zijn alle harde vaststellingen over de juridische verantwoordelijkheid om klimaatverandering tegen te gaan baanbrekend. Bovendien zien VN-landen dit advies als richtinggevend. Ieder woord in het advies zal door klimaatjuristen en regeringen op een goudschaaltje worden gewogen, en kan dienen als een nieuw aanknopingspunt voor toekomstige klimaatzaken en -onderhandelingen.

Geïndustrialiseerde landen, waaronder dus EU-landen, hebben de verplichting om een voortrekkersrol op zich te nemen.