Surinames grondstoffenluchtkasteel: Terugkerende ‘American dream’ met zelfde valkuilen

door

Ontwikkeling: misstappen en stappen (12)

In Suriname bouwen vrijwel alle politieke partijen luchtkastelen met onze grondstoffen rijkdom. De meeste politici dromen een  ‘American dream’  zonder een doordacht ontwikkelingsplan: een copy paste  van  de Verenigde Staten (VS), een land dat zich presenteert als het ideaal voor democratie, ook al is de werkelijkheid in contrast hiermee. De ‘American dream’ is springlevend bij politieke leiders die met onproductieve extractieve instituten de offshore olie-industrie als pijler promoten voor toekomstige welvaart. Wordt de ‘American dream’ ooit werkelijkheid in Suriname of is deze droom sinds de komst van Alcoa in 1915 een terugkerend luchtkasteel met valkuilen van kortstondige groei en anti-ontwikkeling van het land?ADVERTISEMENT

Jack Menke

Extractieve instellingen

In The Narrow Corridor. States, Societies and the Fate of Liberty (2019) verdedigen Daron Acemoglu and James Robinson een eenvoudige opvatting: landen met inclusieve politieke en economische instituten zijn succesvol en overleven op de lange termijn, in tegenstelling tot landen met extractieve instellingen. Extractieve instellingen zijn economische en politieke regelingen die de macht en middelen concentreren bij een kleine elite, ten koste van de bredere lagen. ‘Extractieve groei’kennen we uit de plantage-economie in Suriname en andere Caribische landen, maar ook van de huidige van mijnbouw afhankelijke economie. Deze is gebaseerd op benutting van een bestaand comparatief voordeel, goedkope arbeidskrachten of is afhankelijk van door de politiek gesteunde en van de politiek afhankelijke (buitenlandse) bedrijven. Zodra deze bron van economische groei verdwijnt, stopt ook de groei. Hiertegenover staat ‘inclusieve groei’ die sterk gebaseerd is op productiviteitsgroei, technologische vernieuwing en her allocatie van productiefactoren in relatie tot veranderende comparatieve voordelen. Inclusieve economische groei kan zich aanpassen en handhaven als de situatie hierom vraagt en is daarom duurzamer.

Helaas begrijpt de Surinaamse politiek niet dat offshore olie met bestaande extractieve politieke en economische instituten niet kan leiden tot duurzame groei en rechtvaardige verdeling. Opeenvolgende regeringen in Suriname zijn blijven steken in planning by default: plannen op basis van ‘wat op je afkomt’ met gevestigde procedures van achterhaalde planinstellingen; dit leidt tot reactieve oplossingen in plaats van focus te leggen op ontwikkeling via deelname van de samenleving en in harmonie met de natuur. Planning by design, dat wil zeggen proactief met een duidelijke visie en richting, is ver verwijderd van de heersende politiek. Politieke leiders vergeten dat achtereenvolgens suiker, goud en bauxiet  – met de bestaande politieke en extractieve instituten vanuit een ‘default’ planning – het Surinaamse volk nergens hebben gebracht.

Van suiker naar American takeover

Terwijl initiatieven tot diversificatie en lokale ontwikkeling van vrijverklaarde slaven door extractieve instellingen werden gedwarsboomd, werdsuiker als belangrijkste extractief product ondersteund door deze instituties. Maar de eenzijdig op suiker gebaseerde plantage economie ging ten onder vooral door internationale economische crises. Vervolgens verwierf de Amerikaanse multinational Alcoa in een korte periode van 1915 tot 1916 controle over de bauxietrijkdom van Suriname. The  American Takeover  voltrok zich volgens Carlo Lamur (1985) heel snel  tijdens  gouverneur Van Asbeck  (1911-1916). Deze gouverneur verleende het inwonerschap aan vreemden die agenten van Alcoa waren en gaf toestemming de concessies aan derden over te dragen waardoor de aanvankelijk door Alcoa gebruikte Surinaamse stromannen hun concessies aan de maatschappij konden overdoen. Hierdoor kwamen  via  de in  1916  opgerichte  dochteronderneming Surinaamsche Bauxietmaatschappij belangrijke bauxietgebieden in Moengo en het district Para in handen van Alcoa.

Bauxiet en Brokopondoproject

Zanderij was tijdens de Tweede Wereldoorlog een zwaar beschermde luchthaven. In 1941 werden op verzoek van de Amerikaanse president Roosevelt 2000 Amerikaanse militairen in Suriname geplaatst, en werd de koloniale Schutterij uitgebreid tot 5000 personen om de bauxietbelangen te beschermen. De toen internationaal onbetekenende luchthaven op Zanderij werd een van de grootste luchthavens van Zuid-Amerika, met als doel schepen en de bauxietindustrie te beschermen tegen aanvallen van de Amerikaanse vijand. Dit gaf een kortstondige boost aan werkgelegenheid in de bauxietindustrie. Echter, Suriname bleef weer gevangen in planning by default: meedoen als aanhangwagen van een buitenlandse mogendheid in plaats van te plannen met participatie van de lokale bevolking en de ontwikkelingspotenties vanuit een Surinaams perspectief.

Na  de Tweede Wereldoorlog begon in Suriname een tijdperk van planmatige economische aanpak met projecten geïnitieerd door de overheid. Het in 1951 verschenen ‘Rapport Van Blommestein’ werd gepresenteerd als het economisch wonder om door de bouw van een stuwdam in de Suriname rivier energie en ontwikkeling van de grond te brengen.  In 1958 tekenden Alcoa en de Surinaamse overheid de ‘Brokopondo Overeenkomst’. Suriname werd in zekere zin tot deze overeenkomst ‘gedwongen’ omdat Nederland, uit vrees voor een grotere invloed van de VS, niet garant wilde staan voor een lening bij de Wereldbank. Hierdoor kwam Suriname in de houdgreep van Alcoa, die bereid was de bouw van de stuwdam te financieren.

Anti-ontwikkeling, West-Suriname en energie

Het Brokopondoproject is een schoolvoorbeeld van ‘groei zonder ontwikkeling’. De Saamaka bevolking werd niet betrokken bij de besluitvorming …