Slavernijverleden (1): de actoren

In aanloop naar 1 juli, Dag der Vrijheden, publiceert de Ware Tijd een serie artikelen van de hand van Franklin Jabini. Deze theoloog en bijbelwetenschapper duikt in het complexe slavernijverleden van Suriname en belicht de diverse actoren en ontwikkelingen die daarin een rol speelden. Vandaag deel 1.

Tekst Franklin Jabini

Het Surinaamse slavernijverleden bestaat uit een complex netwerk van groepen die elk een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van het land. Afrikaanse koninkrijken, inheemse volkeren, Europese kolonisten en tot slaaf gemaakte Afrikanen hebben op hun eigen manier bijgedragen aan de vorming van dit verleden. De interacties tussen deze groepen hebben geleid tot een geschiedenis met veel pijnlijke momenten. De gevolgen hiervan zijn tot op de dag van vandaag merkbaar. In dit eerste artikel worden – zonder volledig te willen zijn – de belangrijkste groepen uit de slavernijgeschiedenis van Suriname besproken.

De oorspronkelijke bewoners

De oorspronkelijke bewoners van Suriname, de inheemsen, werden ook wel aangeduid als de ‘Rode Slaven’. Zij werden door Europeanen tot slaaf gemaakt, verdreven uit hun woongebieden of vermoord. Het contact met Europese indringers leidde tot de dood van velen en tot de uitroeiing van enkele stammen. Vrouwen werden seksueel misbruikt en gronden op onrechtmatige wijze afgenomen.

De voorouders van de inheemsen verzetten zich op verschillende manieren tegen de overheersing. In de eerste plaats voerden zij oorlogen tegen de Europeanen, wat hen uiteindelijk dwong vrede te sluiten. Ten tweede hielpen zij tot slaaf gemaakte Afrikanen bij hun ontsnapping van de plantages; zij boden onderdak en leerden hen overleven in het tropische regenwoud. Ten derde wisten zij de Europeanen te misleiden tijdens vergeldingsacties tegen de marrons, door hen op een dwaalspoor te brengen en te beweren de weg niet te kennen.

‘Geldzucht en hebzucht overheersten, wat leidde tot een ‘oorverdovende’ stilte tegenover de onmenselijke praktijk van slavernij.’

Helaas, de verdeel-en-heersstrategie van de Europeanen leidde er toe dat inheemsen tegen elkaar werden opgezet. Sommigen werden verleid door het geld dat de koloniale overheid aanbood om haar vuile werk te verrichten, zoals het uitleveren van gevluchte tot slaaf gemaakten en het verraden van hun eigen mensen.

Afrikaanse koninkrijken

De tweede groep actoren zijn de Afrikaanse koninkrijken. Europese schepen brachten ‘goederen’ naar Afrika, die daar werden geruild tegen mensen. Koninkrijken zoals die van de Ashanti en Dahomey verkochten mensen die zij gevangen hadden genomen tijdens conflicten of als gevolg van binnenlandse spanningen aan Europeanen. Zonder deze Afrikaanse handelspartners zou de trans-Atlantische slavenhandel in deze vorm niet hebben bestaan.

De handelingen van deze koninkrijken hadden diepgaande gevolgen, niet alleen voor degenen die naar de Amerika’s werden gebracht, maar ook voor de families die in Afrika achterbleven. Hele samenlevingen werden ontwricht en beroofd van hun jeugd en toekomst. De rol van Afrika in het slavernijverhaal van Suriname is tot nu toe onderbelicht gebleven.

Slaaf gemaakte Afrikanen

De derde groep bestaat uit tot slaaf gemaakte Afrikanen. Zij werden uit hun vertrouwde omgeving in Afrika weggerukt, verkocht aan Europese slavenhalers en onder erbarmelijke omstandigheden naar Suriname vervoerd. Velen stierven tijdens de overtocht. Degenen die aankwamen, werden verkocht aan plantagehouders.

Op de plantages moesten zij onder mensonterende omstandigheden werken in de landbouw, het bos en bij zware bouw- en graafwerkzaamheden, zonder ooit te worden betaald. De wrede behandeling, waaronder het afhakken van ledematen, het doorsnijden van de achillespees, de Spaanse bok en het uitsnijden van de tong, is uitvoerig beschreven in literatuur. Evenals de doodstraffen door levend verbranden, ophangen aan een vleeshaak, radbraken, spiesen, vierendelen en wurging.

De Europese onderdrukkers ontkenden het mens-zijn van hun slachtoffers. Tot 1828 werd de Afrikaanse mens in Suriname beschouwd als handelswaar zonder persoonlijke rechten. Er was geen godsdienstvrijheid of culturele ruimte en op de plantages werd het stichten van gezinnen en patriarchale structuren ontmoedigd of verhinderd.

Tot slaaf gemaakten werden vaak tegen elkaar opgezet, wat leidde tot onderling verraad en wantrouwen. Veel kennis over hun afkomst werd niet doorgegeven; het Afrikaanse verleden raakte naar de achtergrond.

Toch boden velen verzet. Hun acties leidden regelmatig tot de dood van onderdrukkers. Sommigen vonden via marronage de weg naar vrijheid en stichtten in het binnenland nederzettingen die uitgroeiden tot bolwerken van verzet. Deze marrons sloten allianties en ondernamen bevrijdingsacties voor hun broeders en zusters. Na de ‘oorlogen van de inheemsen’ vormden de ‘oorlogen van de marrons’ een ernstige bedreiging voor de Europese overheersers, wat uiteindelijk leidde tot vredesverdragen.

De verdeeldheid onder Afro-Surinamers is nog steeds zichtbaar. Vandaag de dag bestaan hun nazaten uit verschillende, vaak kunstmatig gecreëerde etnische groepen, waaronder Aluku, Bakabusi, Coroniaan, Kawina, Krioro, Kwinti, Matawai, Okanisi, Paamaka, Paraman, Saamaka en anderen.

Europeanen en Joden

De vierde groep actoren bestaat uit Europeanen uit verschillende landen en Joden. Zij waren verantwoordelijk voor de invoering, instandhouding en voortzetting van het systeem van slavernij …

...