Sieraden uit slavernijverleden als ‘symbool van trots en veerkracht’

Surinamers hebben een rijke traditie van spirituele krachten die ze benadrukken in sieraden. Zo zijn mattenkloppers, pietpiet (goudklopje), afu sensi (halvecentmunt) en ankers enkele traditionele attributen die horen bij een alakondre ketting. “Deze tradities maken deel uit van de manier van leven en moeten voor de toekomst vastgelegd worden”, zegt de Surinaams-Nederlandse dichter, schrijver en onderzoeker Lucia Wijnker-Gangadin.
Tekst en beeld Audry Wajwakana

Wat nu bekend is over de slavernij is volgens Wijnker-Gangadin pas in de laatste vijftig jaar vastgelegd, terwijl de echte wreedheden van de eeuwenlange onderdrukking vaak onderbelicht blijven. In een presentatie donderdag in de bibliotheek van de Anton de Kom Universiteit vertelde zij over de culturele en historische betekenis van sieraden, vooral in relatie tot de slavernij. Wijnker-Gangadin noemt historici als Dubois, Curtin en Kay die verschillende cijfers noemen over het aantal slachtoffers met schattingen variërend van vijftien tot vijftig miljoen mensen, van wie dertien en een kwart miljoen uit de Congo-regio kwamen. Afrikaanse slaven die gestorven of verhandeld zijn.

“Als wij niet weten waar wij vandaan komen, weten wij ook niet waar we naartoe gaan“

De onderzoeker spreekt van “een getallenroulette over de meest onder gerapporteerde holocaust uit de historie van de mensheid.” Ze benadrukt hoe traumatische ervaringen zelfs het DNA kunnen aantasten, waardoor het leed van de slavernij generaties lang doorwerkt. “Als wij niet weten waar wij vandaan komen, weten wij ook niet waar we naartoe gaan.”
Als dichter heeft Wijnker-Gangadin honderden producties over slavernij gemaakt. Ze kwam vorig jaar maart naar Suriname om haar gedichtenbundel ‘Katibo puwema’ te promoten. Hierin verwoordt zij het leven en de ervaringen van de tot slaafgemaakten van de trans-Atlantische slavernij.
Tijdens haar onderzoek ontdekte ze dat voorwerpen als oormerken, handelskralen en schelpen, die in de slavenhandel werden gebruikt tegenwoordig als sieraden worden gedragen. Dit leidde tot het opstellen van een documentatie van vijftig pagina’s, waarin ze de historische en symbolische waarde van deze sieraden aangeeft.
De documentatie heeft zij verdeeld in zes onderdelen: kaurischelpen, glazen handelskralen, creolen oorringen, nek-, arm- en enkelboei, Penca de Balangandan en natuurmaterialen. Elk met hun eigen betekenis en geschiedenis. Zo werden kaurischelpen, in Suriname bekend als pamoni, gebruikt als betaalmiddel. Een slavin kostte in de achttiende eeuw twee kaurischelpen.
Diverse waarde toekenningen
Voor zover bekend waren het Chinezen die de kauri, vanwege de glans, als ruilmiddel beschouwden. Wijnker-Gangadin legt uit hoe de schelpen vanuit China hun weg vonden naar andere delen in de wereld. Toen de Portugezen in de zestiende eeuw hun macht in het Oosten uitbreidden, namen zij deze gewoonte over en introduceerden de kauri als wereldmunt.
De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), die later de heerschappij in Azië overnam, volgde dit voorbeeld en maakte de schelp tot een belangrijk handelsmiddel, vooral in combinatie met specerijen uit Azië. De VOC verzamelde grote hoeveelheden kauri’s aan de kust van de Maldiven en Ceylon ( het huidige Sri Lanka) en gebruikte ze als ballast in hun schepen.
De schelpen werden zo populair dat grote opslagplaatsen in Nederland werden gebouwd in onder andere Middelburg en Amsterdam. In Afrika hadden kauri’s behalve als ruilmiddel ook een spirituele waarde. Ze werden gezien als symbool van liefde, sensualiteit en vruchtbaarheid en vaak gedragen door vrouwen als amuletten om hun vruchtbaarheid te bevorderen. Ze hadden ook een rol in begrafenisrituelen en werden gebruikt door genezers en waarzeggers.
In Suriname herinneren kauri’s aan de veerkracht van de slavenvoorouders en worden ze in winti-rituelen als beschermende talismans gedragen. De glaskralen, bekend als handelskralen of trade beads, die ooit een essentiële rol speelden in de ruilhandel en zelfs als betaalmiddel werden gebruikt, hebben een bijzondere historische waarde.
Wijnkers-Gangadin geeft aan hoe ze in Venetië, Bohemen (huidige Tsjechië), Nederland en andere Europese landen werden geproduceerd en niet alleen als sieraden dienden, maar ook werden ingezet in de ruilhandel. “Ze werden gebruikt voor het verwerven van land, goederen en zelfs mensen tijdens de trans-Atlantische slavenhandel, iets dat diepe historische en morele sporen heeft nagelaten”, zegt Wijnker-Gangadin.

“In Suriname herinneren kauri’s aan de veerkracht van de slavenvoorouders en worden ze in winti-rituelen als beschermende talismans gedragen“

Het beroemde voorbeeld van het ruilen van het eiland Manhattan (huidige New York) voor een aantal glaskralen en snuisterijen blijft voor haar een iconisch verhaal. “Het toont hoe de inheemse bevolking werd misleid, omdat ze niet de economische waarde van de glaskralen kenden.”
Ook in Afrika zou de Europese glaskraal veel indruk maken en een begeerd hebbeding worden. De kleurrijke glim en glans werd een statussymbool en gaf aanzien aan de drager of draagster. “Dat deze kralen, zoals de Millefiori, Italiaans voor ‘duizend bloemenkralen’, nog steeds kostbaar zijn, benadrukt hun historische en culturele waarde”, aldus de onderzoeker.

Een collectie van de arm-, …

...