Saamaka Museum Mujee Wosu Dendu duikt in Saramacaanse cultuur

door

“Ik ben niet de eerste die zich inzet voor het behoud van het Saramacaanse erfgoed, maar ik voelde dat ik dit moest doen”, verklaart Susan Amimba-Bodjie (40) in gesprek met de Ware Tijd. Op 10 oktober opende ze het Saamaka Museum Mujee Wosu Dendu (traditionele woning van de marronvrouw, … red.) aan de Johan Adolf Pengelstraat, tegenover Grun Dyari, het partijcentrum van de NPS.
Tekst en beeld Audry Wajwakana

Al van jongs af droomde de onderneemster ervan om haar Saramacaanse cultuur zichtbaar te maken en de kennis via een museum met belangstellenden te delen. Ze is vastberaden om dit tot haar levenswerk te maken.

“Ik voelde dat ik iets in de stad moest doen om onze cultuur te bewaren, want er wonen hier veel marrons”

Amimba-Bodjie, geboren in Pikin Slee, maar opgegroeid in de stad, zag  al op jonge leeftijd hoe snel authentieke culturele kennis van de Saamaka verloren ging. Het eerste Saamaka Museum in Suriname staat in haar geboortedorp. Ze is er één keer is geweest. “Ik voelde dat ik iets in de stad moest doen om onze cultuur te bewaren, want er wonen hier veel marrons.”
Ze begon met in haar kerkelijke gemeente demonstraties en presentaties te geven. De positieve reacties inspireerden haar om het groter aan te pakken. Echter, haar beperkte scholing hield haar tegen. Vanwege (familie)omstandigheden is ze niet verder dan de vierde klas van de lagere school gekomen. “Veel mensen hebben mij gezegd om me daardoor niet te laten tegenhouden”, zegt ze.
Een goede kennis hielp haar met de oprichting van een stichting, waar het museum onder valt. Met steun van haar echtgenoot en eigen spaargeld begon ze artefacten te verzamelen. Sommige objecten waren moeilijk te vinden, omdat ze niet meer worden geproduceerd. “Ik moest naar tapsey (het binnenland, … red.) gaan en de mensen uitleggen hoe die dingen vroeger werden gemaakt, zodat zij die voor mij konden vervaardigen.”
Traditie en het heden
Het museum met een oppervlak van zes bij vier meter biedt een inkijk in het rijke culturele erfgoed van de Saramaccanen. Hoewel niet alle objecten vanwege de beperkte ruimte kunnen worden tentoongesteld, biedt het een waardevolle basis. Bezoekers krijgen uitleg over de symboliek en gebruiken binnen de marroncultuur.
Er is een marronkeuken nagebootst met borden, glimmend aluminium bestek en potten en pannen op een rek gesorteerd. Een prachtige zitbank van uitgesneden tembe motieven, een pagaai en een gevlochten rietenmand voor het opslaan van pangi en hangmatten vormen een bijzonder decor.
Amimba-Bodjie pakt van het rek een komvormig object dat veel weg heeft van een asbak en vertelt: “Dit noemen wij, Saramaccaners, atotoito.” Het omhulsel is van een bekende nootsoort, de tuhka, uit het bos. “Als de noot rijp is en op de grond valt, raakt het middenstuk los. Het omhulsel dat overblijft wordt vaak als asbak gebruikt.”
Tijdens een rondleiding legt Amimba uit hoe traditionele gebruiken zijn verweven in het dagelijkse leven. Ze toont in de nagebootste keuken de plek waar de man van het gezin op een tembe-bankje zijn maaltijd eet. Ze legt het ritueel rondom het eten, inclusief het wassen van de handen in een wasimau (bak met water, … red.), tot in details uit. Er wordt uitgebreid stilgestaan bij het eet-ritueel van de man, zoals hoe de maaltijd moet worden opgediend. “De vrouw mag – terwijl hij eet – niet op en neer lopen, maar moet naast hem zitten”, vertelt ze.
Huwelijk
Een gehuwde marronvrouw draagt altijd een hangisa, een driehoekige doek die zij over haar angisa (pangi wikkelrok) omdoet. De hangisa symboliseert de status van een vrouw: gehuwd. Hoewel sommige kinderen en jongvolwassenen het tegenwoordig als modetrend dragen, hecht Amimba-Bodjie waarde aan het delen van de oorspronkelijke betekenis.
Immers, veel stadsjongeren kennen volgens haar deze culturele uitingen niet. Om dit te veranderen organiseert ze interactieve activiteiten na de rondleiding, zoals zoekspellen met kaarten waarop de namen van objecten in het Saramaccaans staan. Ze wil niet alleen tradities bewaren, maar ook laten zien hoe cultuur zich ontwikkelt.
Ze benadrukt bijvoorbeeld het belang van respect binnen de gemeenschap, zoals de zorg die de marronman voor zijn schoonouders toont door hen te bezoeken en daarbij geschenken aan te bieden. Deze normen en waarden hielpen vroeger de gemeenschap sterk en harmonieus te houden.
Een meisje ten huwelijk vragen, ging altijd via de ouders. Zij onderzochten samen met andere familieleden de achtergrond van de jongen en ook waar hij vandaan komt. Als hij verkeerde dingen deed  of doet of een familielid bijvoorbeeld crimineel is, ging het huwelijk niet door. “Hiermee was je dus als marron verplicht om altijd goed te zijn”, zegt Amimba-Bodjie.
Uitbouwen
Behalve rondleidingen biedt het museum de mogelijkheid voor shoots, onder voorwaarde dat om misbruik te voorkomen, geen ’s van de objecten …