Rachel Deekman: ‘Gebouwd erfgoed verbindt ons met de geschiedenis’

door

Tekst en beeld Edwien Bodjie

PARAMARIBO — “Gebouwd erfgoed is een erfenis uit het verleden waarmee wij leven. Het vormt onze nationale identiteit, verbindt ons met de geschiedenis en moet worden doorgegeven aan de volgende generaties.” Dat zei Rachel Deekman, waarnemend directeur van Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname (SGES), tijdens een informatiebijeenkomst van de presidentiële werkgroep Onderhoud Monumentale Panden en Gebedshuizen.

Religieuze gebouwen, zoals kerken, moskeeën, synagogen en pastorieën, zijn niet alleen spirituele centra, maar ook belangrijke pijlers van het Surinaamse gebouwd erfgoed. Het gaat daarbij onder meer om gebouwen van de Hervormde, Joodse, Lutherse, EBGS-, Rooms-katholieke, Islamitische en Hindoeïstische gemeenschappen.

“We kunnen niet veel toegeven. Als je een houten trapleuning vervangt door één van steen, dan is het gebouw bijna geen monument meer”Rachel Deekman

Bouwstijl als cultureel product

Deekman vertelde woensdagavond in de Congreshal over de oorsprong en ontwikkeling van het Surinaamse gebouwd erfgoed. “Het is een mix van inheemse bouwtechnieken en Europese invloeden uit de zeventiende eeuw. Later zijn daar elementen van Afrikaanse en Aziatische gemeenschappen bijgekomen.”

Ze stelde dat de basis van de Surinaamse architectuur is in houten constructies. “Logisch, want hout was er in overvloed.” De panden zijn gebouwd met Creools vakmanschap. De bakstenen die gebruikt werden, meestal aan de onderkant van de gebouwen, kwamen oorspronkelijk met schepen uit Europa, maar werden later ook in Suriname vervaardigd.

Deekman spreekt van een unieke Surinaamse bouwstijl waarin Engelse, Nederlandse, Joodse, Franse en zelfs Noord-Amerikaanse invloeden zichtbaar zijn. Echter, een groot deel van dit erfgoed is in slechte staat. De noodzaak voor een structurele, duurzame en breed gedragen aanpak werd daarom tijdens de bijeenkomst krachtig onderstreept.

Wetgeving, regels en zorgen

De werkgroep wil via overleg en deskundige bijdragen komen tot uitvoerbare voorstellen voor behoud en restauratie. Priscilla Atma, voorzitter van de commissie Monumentenzorg, verwees naar artikel 47 van de Grondwet, waarin is opgenomen dat de staat de culturele erfenis bewaart en beschermt.

Ze gaf een overzicht van de ontwikkeling van de monumentenwetgeving: een eerste lijst in 1961, een verordening in 1963, de wet Historische monumenten in 1975 en tenslotte de huidige Monumentenwet van 2002. Deze maakte het mogelijk om ook in de districten monumenten aan te wijzen, tot nu toe 35, voornamelijk koloniale gebouwen. In Marowijne, Brokopondo, Sipaliwini en Wanica zijn nog geen monumenten aangewezen.

Atma verduidelijkte dat een monument wettelijk wordt gedefinieerd als een onroerend goed of deel daarvan dat minstens vijftig jaar oud is en van algemeen belang wordt geacht vanwege schoonheid, kunstwaarde, betekenis voor de wetenschap, oudheidkunde, geschiedenis, volkenkundige waarde of architectuur. “Na officiële aanwijzing zijn monumenten beschermd en mogen bouwwerkzaamheden pas plaatsvinden na toestemming van de verantwoordelijke minister.”

De commissie adviseert over de aanwijzing tot monument, over restauratievergunningen en over de toestand van monumenten. “Maar het beheer van monumenten is niet onze verantwoordelijkheid”, benadrukte Atma.

Suriname had eens 407 monumenten, maar door onder meer brand en sloop bestaan 35 niet meer. Door achterstallig onderhoud lopen de restauratiekosten op tot ongeveer acht miljoen Amerikaanse dollar per jaar, voor zowel overheid als particulieren.

Bezorgdheid beheerders

Monumentenzorg gaat niet alleen om stenen, maar ook om gedeeld eigenaarschap. Religieuze organisaties, erfgoedspecialisten, lokale gemeenschappen én burgers moeten samenwerken om dit erfgoed levend te houden.

Bij dit onderdeel  tijdens de presentatie liepen de emoties soms hoog op. Aanwezige beheerders of eigenaars van historische panden noemden de regelgeving voor restauratie te streng. Deekman toonde begrip, maar wees ook op het belang van authenticiteit. “We kunnen niet veel toegeven. Als je een houten trapleuning vervangt door één van steen, dan is het gebouw bijna geen monument meer.”

Ook architect Derrick Emanuels en de voorzitter van de werkgroep Johan Roozer gaven een toelichting. Emanuels benadrukte het belang van gespecialiseerde vaklieden bij onderhoud en restauratie. Roozer schetste het bredere kader van de werkgroep en het belang van beleidsmatige voortgang.

Religieus erfgoed maakt deel uit van het bredere Surinaamse culturele landschap dat ook internationaal erkenning krijgt. De historische binnenstad van Paramaribo staat sinds 2002 op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Daarnaast behoren het Centraal Suriname Natuurreservaat en de Jodensavanne met de begraafplaats Cassipora sinds 2023 tot de erkende Unesco-sites.

Rachel Deekman (m) voert het woord tijdens de informatiebijeenkomst. Ze wordt geflankeerd door Derrick Emanuels (l) en Priscilla Atma (r).