Politieke participatie van ambtenaren en het legaliteitsbeginsel

door

In de aanloop naar de verkiezingen laait in Suriname steeds weer de discussie op over de rol van ambtenaren in de politiek. Er heerst een hardnekkige opvatting dat ambtenaren die zich actief mengen in de verkiezingscampagnes van politieke partijen op non-actief gesteld zouden moeten worden. Dit standpunt wordt vaak als vanzelfsprekend gepresenteerd, maar mist een wettelijke basis. In een democratische rechtsstaat zoals de onze zou dat te denken moeten geven.Surinaamse ambtenaren genieten, net als de overige burgers, het grondwettelijk recht om zich vrij te uiten en om zich in te laten met de politiek. Er bestaat geen algemene wettelijke bepaling die hun politieke participatie tijdens verkiezingscampagnes verbiedt, laat staan dat er een basis is om hen zonder meer op non-actief te stellen. De enige ambtenarengroep waarvoor expliciet is vastgelegd dat zij zich niet actief politiek mag uitlaten, is het leger. Voor militairen geldt een specifiek wettelijk kader dat hun politieke neutraliteit waarborgt, wat logisch is gezien hun bijzondere positie binnen de staat.Voor politieambtenaren ligt de situatie net iets anders. Artikel 179 van de Grondwet bepaalt dat er voor hen een organieke wet zou moeten komen die hun rechten en plichten in relatie tot politieke betrokkenheid regelt. Maar die wet is er nooit gekomen. Derhalve is er dus geen juridische basis om politiemensen zomaar op non-actief te stellen vanwege politiekeactiviteiten. Toch wordt deze praktijk vaak moreel bepleit en zelfs gehandhaafd, zonder wettelijke onderbouwing.Het legaliteitsbeginsel is een van de fundamentele principes van de rechtsstaat. Volgens dit principe mag geen enkele handeling van de overheid plaatsvinden zonder een duidelijke wettelijke grondslag. Dit beginsel stijgt uit boven morele of politieke voorkeuren. Wanneer ambtenaren op non-actief worden gesteld zonder dat de wet dit toestaat, wordt een gevaarlijk precedent geschapen. Het betekent dat willekeur de overhand krijgt en dat bestuurders naar eigen inzicht bepalen wie wel en niet politiek actief mag zijn. Dat is onacceptabel in een democratie. Ambtenaren hebben rechten en plichten, maar deze moeten helder in de wet zijn vastgelegd.De discussie over hun politieke betrokkenheid moet dan ook niet op basis van emoties of traditie worden gevoerd, maar op basis van het recht. Als de samenleving vindt dat ambtenaren politiek neutraal moeten blijven tijdens verkiezingen, dan moet dat via de juiste wettelijke weg geregeld worden. Zolang die wet ontbreekt, moet men zich neerleggen bij hetfeit dat ambtenaren, net als iedere andere burger, politieke rechten hebben die beschermd worden door de wet en de mensenrechtenverdragen waar Suriname partij bij is (BuPo en AVRM). In plaats van een moreel discours dat op willekeur kan uitmonden, moet de discussie over de politieke betrokkenheid van ambtenaren juridisch onderbouwd worden. Als men verandering wil, moet men de wet aanpassen – niet de rechtsstaat opzij zetten.Drs. Raoul U. Hellings