Opvallende afwezigheden overschaduwen BRICS-top in Rio de Janeiro

door

De Braziliaanse president Luiz Inacio Lula da Silva en de Chinese premier Li Qiang wonen een bilaterale ontmoeting bij, voorafgaand aan de BRICS-top, in Rio de Janeiro, Brazilië. (Foto: Reuters)

De jaarlijkse BRICS-top, dit jaar gehouden in Brazilië, is van start gegaan met het vizier op Amerikaanse handelstarieven, maar de aandacht verschuift opvallend naar wie er níét aanwezig zijn: de Chinese president Xi Jinping en de Russische president Vladimir Putin. Hun afwezigheid roept vragen op over de samenhang en geopolitieke invloed van het snel groeiende blok.Xi, die sinds 2012 onafgebroken alle BRICS-toppen bijwoonde, heeft voor het eerst verstek laten gaan en stuurt premier Li Qiang in zijn plaats. Putin blijft eveneens weg, mede vanwege het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof (ICC) wegens oorlogsmisdaden in Oekraïne – een gevoelige kwestie voor gastland Brazilië, dat als verdragspartner van het ICC juridisch verplicht zou zijn tot arrestatie.De top brengt de leiders van het oorspronkelijke vijftal – Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika – samen met nieuwe leden zoals Egypte, Ethiopië, Indonesië, Iran, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Iran en Egypte zijn in Rio vertegenwoordigd door hun respectieve presidenten Masoud Pezeshkian en Abdel Fattah el-Sisi. Toch zijn de opvallende afwezigheden aanleiding tot vragen over de slagkracht van de groep.Multilateralisme versus protectionismeOndanks de interne spanningen willen de BRICS-leiders zich profileren als verdedigers van multilateralisme en spreekbuis van het Globale Zuiden. Ze uiten scherpe kritiek op het handelsbeleid van de Amerikaanse president Donald Trump, met name op de “willekeurige” verhogingen van importtarieven, die zij als bedreigend voor de wereldeconomie beschouwen.Verder op de agenda staan mondiale gezondheidszorg, kunstmatige intelligentie, klimaatverandering en een hervorming van de internationale besluitvorming – met name van de VN-Veiligheidsraad, waarin BRICS-leden meer zeggenschap eisen.Verdeeldheid onder de oppervlakteVolgens diplomatieke bronnen kampt de groep met interne meningsverschillen, onder meer over de formulering van standpunten rond het conflict in Gaza en recente Israëlische aanvallen op Iran. De spanningen maken duidelijk hoe uitdagend het is om als divers en inmiddels uitgedijd blok – met uiteenlopende politieke systemen en regionale belangen – tot eenduidige gezamenlijke standpunten te komen.Toch blijft het streven naar een multipolaire wereldorde overeind, aldus Al Jazeera-correspondente Lucia Newman vanuit Rio: “De ambitie is duidelijk – BRICS wil een tegenwicht vormen voor westerse dominantie en een sterker stem geven aan het Globale Zuiden. Maar de vraag is: kan deze uiteenlopende groep landen zich genoeg verenigen om echt wereldwijde impact te maken?”De BRICS-landen vertegenwoordigen samen bijna de helft van de wereldbevolking en een kwart van de mondiale economische productie. Maar zonder Xi en Putin fysiek aan tafel, lijkt hun boodschap dit jaar minder krachtig te resoneren.