‘Onteigening’ van plantagegronden is vanaf 1 mei 2025 reëel

door

Het publieke debat over het effect van het nieuwe Burgerlijk Wetboek (nBW), dat is aangezwengeld met het artikel “Onteigening boedelplantages per 1 mei 2025”, heeft grote maatschappelijke relevantie. Daarom mag het niet ontsporen. Wetgeving heeft effecten op de samenleving en moet dus eerlijk en begrijpelijk worden uitgelegd aan de samenleving, vooral aan hen die erdoor geraakt (kunnen) worden.
Dat het artikel “Onteigening boedelplantages per 1 mei 2025” een sociologische invalshoek heeft, blijkt uit het accent op de te verwachten nBW-effecten op het bezit van communale plantagegronden. Vanuit die invalshoek is het begrip onteigening gebruikt, dat in de volksmond betekent: het verlies van het eigendomsrecht op grond. Ook in strikt juridische zin komt onteigening daarop neer, alleen verwijst het dan naar de wijze waarop de eigendom op grond wordt overgedragen aan het openbaar bestuur.
Het besproken artikel geeft geen enkele reden om aan te nemen dat het over onteigening in strikt juridische zin gaat, dus dit publieke debat hoeft zich daar niet op te richten. Ook is het onjuist dat het artikel suggereert dat er per 1 mei 2025 automatisch onteigend zal worden, omdat het artikel duidelijk uiteenzet langs welke weg eigendom volgens de artikelen 200a tot en met 200i van het nBW verkregen zal kunnen worden en verloren kan gaan.
Het artikel betwist de mogelijkheid die het nBW aanreikt aan derden om óók communale plantagegronden in eigendom te verkrijgen. En de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat elke verkrijging zal leiden tot eigendomsverlies bij de gezamenlijke nazaten van die plantage. Dat is de naakte waarheid. Dit effect is ook door de regering erkend in de Memorie van Toelichting (MvT), in die zin dat zij stelt geen strijdigheid te zien met hogere regelgeving ter bescherming van eigendom. Een parlementariër die zich als wetgever in het publieke debat heeft gemengd met nogal discutabele beweringen hierover, heeft haar luisteraars aangespoord om voor een beter begrip de nBW-bepalingen 200a-200i te lezen en daarover vragen te stellen.
Wat bijzonder is aan het debat, is dat de reacties de aangestipte discussiethema’s negeren. In de reacties wordt het nBW aangeprezen als voordelig voor de Para-plantages, met het accent op de procedure die de artikelen 200a-200i voorschrijven. Daarbij wordt het mogelijk intreden van het gevreesde effect gebagatelliseerd dan wel onbesproken gelaten. Er wordt zelfs tegen beter weten in beweerd dat het nBW niets verandert aan het communale plantagegrondbezit.
Echter, het lezen van artikel 200d leert dat, behalve aan gebruikers, ook aan de Staat of aan een stichting eigendom op plantagegrond kan worden toegekend. Een verkapte vorm van onteigening? Artikel 200d brengt onweerlegbaar de Para-plantages binnen de reikwijdte van de betwiste nBW-oplossing. Volgens de MvT bij het nBW steunt artikel 200d mede op de verhandeling van A.J. Saheblal, “De afwikkeling van onbeheerde nalatenschappen in Suriname. De terugname door de overheid van onbeheerde en verlaten gronden in de boezem van het domein” van 1999.
Lezing van de MvT bij artikel 200a leert verder dat het artikel wél betrekking heeft op voormalige plantages. Uit de MvT bij de artikelen 200a-200i blijkt dat de nBW-oplossing voortkomt uit Antilliaanse rechtspraak die vrijwel uitsluitend handelt over ‘boedelplantages’. Daaruit volgt dat de nBW-oplossing een directe link heeft met ‘boedelplantages’ en niet met het overlast veroorzakende, stedelijke boedelprobleem waaronder Suriname gebukt gaat.
Het is daarom misplaatst dat de geuite zorgen in het besproken artikel worden weggezet als paniekzaaierij en mis- en desinformatie, zoals gedaan door de parlementariër, die daarbij notabene aantoonbaar onjuiste beweringen heeft gedaan over onder andere het nBW en onteigening, en onnodig de geuite zorgen in het publieke debat als een etnische tegenstelling heeft uitgelegd.
Na het nBW en de MvT te hebben gelezen, is het helemaal niet vreemd of onbegrijpelijk dat de nazaten van de Para-plantages vraagtekens plaatsen bij de intentie van de wetgever. De aangereikte nBW-mogelijkheid om ook communale plantagegrond vanaf 1 mei 2025 om te zetten in privaat eigendom wordt als ongewenst beschouwd vanwege het voorziene negatieve effect daarvan op de plantagegemeenschap en -cultuur.
Of die aangereikte nBW-mogelijkheid succesvol toegepast zal kunnen worden, zal de toekomst moeten uitwijzen. Belangrijk is dat plantagegemeenschappen zich bewust zijn van dat risico en anticiperend daarop maatregelen treffen ter behoud van hun bijzondere samenlevingsstructuur en -cultuur.
Deze bijdrage beëindig ik in de hoop dat het (on)bewust langs elkaar heen praten in dit belangrijke publieke debat wijzigt in een eerlijk, informatief debat ter voorkoming van onnodige rechtsprocessen en de daaraan gerelateerde ellende.
Mr. M.A. Castelen, LLM & LLMAdvocaat, gespecialiseerd in staats- en bestuursrecht, mensenrechten en internationaal recht