Netanyahu’s aanval op Iran – strategisch keerpunt of politieke gok?

De Israëlische premier Netanyahu wijst in New York op de rode lijn die hij trok op een afbeelding van een bom die het Iraanse nucleaire programma moest voorstellen. (Foto: Reuters)

De Israëlische luchtaanval op Iran op vrijdag markeert een historisch keerpunt in het decennialange conflict rond het Iraanse kernprogramma. Voor premier Benjamin Netanyahu is het niet alleen de culminatie van jarenlange waarschuwingen, maar ook een ultieme poging zijn politieke nalatenschap veilig te stellen — te midden van ernstige binnenlandse en internationale druk.Van retoriek naar actieWaar Iran in het verleden Netanyahu spottend neerzette als “de jongen vals alarm gaf”, heeft de Israëlische leider nu daadwerkelijk de daad bij het woord gevoegd. Na jaren van publieke waarschuwingen, VN-toespraken met theatrale bomcartoons en diplomatieke druk, koos hij ervoor om zonder internationale consensus militair in te grijpen. De aanleiding: het verstrijken van de onofficiële deadline voor nucleaire onderhandelingen tussen de VS en Iran, gecombineerd met de constatering van de IAEA (International Atomic Energy Agency) dat Iran opnieuw zijn non-proliferatieverplichtingen heeft geschonden.De aanval zelf was omvangrijk. Israël beweert meer dan honderd doelen te hebben geraakt, waaronder militaire installaties, nucleaire infrastructuur en raketfabrieken. Cruciaal daarbij was het uitschakelen van meerdere Russische luchtafweersystemen — een demonstratie van Israëls tactisch vermogen en inlichtingencapaciteit.Regionale dynamiek gewijzigdWat in eerdere ambtstermijnen van Netanyahu niet mogelijk leek vanwege de dreiging van vergeldingsacties door Hezbollah of Hamas, is nu veranderd door recente gebeurtenissen. Israël verzwakte beide organisaties in de voorbije twee jaar, respectievelijk met een verwoestend offensief in Gaza sinds oktober 2023 en het snel neutraliseren van Hezbollah in 2024.Hierdoor voelt Israël zich militair gesterkt en diplomatiek gelegitimeerd om direct toe te slaan op Iraans grondgebied — een zeldzaamheid in de geschiedenis van het conflict.De rol van de Verenigde Staten: samenwerking of schijnvertoning?Hoewel de Israëlische aanval initieel leek te komen zonder instemming van de VS, suggereren Israëlische bronnen dat de operatie wél was afgestemd met Washington. De schijnbare verdeeldheid tussen Netanyahu en president Donald Trump — die in april verrassend directe onderhandelingen met Iran aankondigde — zou opzettelijk in scène gezet zijn om Teheran te misleiden.Toch blijft de houding van Trump ambivalent: enerzijds verklaarde hij opnieuw dat Iran geen kernwapen mag krijgen, anderzijds wil hij dat de diplomatieke gesprekken doorgaan. Deze balans tussen dreiging en dialoog creëert ruimte voor beide partijen om strategisch te manoeuvreren — en voor Netanyahu om in actie te komen zolang de onderhandelingen niets concreets opleveren.Politieke overlevingsstrijd in IsraëlDe militaire aanval vindt plaats tegen de achtergrond van een zware vertrouwenscrisis in Netanyahu’s leiderschap. De verrassingsaanval van Hamas in 2023 beschadigde zijn imago als ‘Mr. Security’ ernstig. Sindsdien wordt hij verweten de oorlog in Gaza te rekken om vervroegde verkiezingen te vermijden. Zijn strafrechtelijke vervolging wegens corruptie en recente aanklacht door het Internationaal Strafhof wegen zwaar op zijn binnenlandse legitimiteit.Door Iran aan te vallen, probeert Netanyahu zichzelf opnieuw te positioneren als de onmisbare beschermer van Israël’s veiligheid — en mogelijk verkiezingen te vermijden door een nationale crisis te verlengen.Risico’s en gevolgenHoewel de aanval op Iran militair succesvol lijkt, zijn de risico’s aanzienlijk. Iran zou kunnen reageren via proxymilities in Irak, Syrië of de Perzische Golf. Ook directe raketaanvallen op Israëlisch grondgebied zijn niet uitgesloten. Daarnaast kan de aanval de nucleaire onderhandelingspositie van Teheran verharden en leiden tot een openlijker streven naar kernwapens, uit angst voor toekomstige aanvallen.Internationaal bestaat het gevaar dat Israël wordt gezien als een destabiliserende actor die unilateraal optreedt zonder mandaat van de Verenigde Naties of bondgenoten, zelfs al claimt het een preventieve actie te zijn tegen een “existentieel gevaar”.ConclusieNetanyahu’s besluit om Iran aan te vallen is historisch en potentieel transformerend — zowel voor het Midden-Oosten als voor zijn eigen politieke toekomst. De vraag is of het werkelijk een strategisch moment is waarop Israël het tij keert in het conflict rond nucleaire proliferatie, of dat het een wanhopige gok is van een leider onder druk. Hoe Iran en de internationale gemeenschap reageren, zal bepalen of deze actie de regio dichter bij veiligheid brengt — of bij escalatie.

...