Modernisering rechtspraak in Suriname

door

Het Reglement op de Inrichting en Samenstelling van de Rechterlijke Macht (RIS) dateert uit 1868 en vormt nog steeds de sterk verouderde basis van de huidige gerechtelijke structuur, met het Hof van Justitie (HvJ) als hoogste orgaan en drie enkelvoudige kantongerechten. Zelfs de meest complexe zaken worden in eerste aanleg door één rechter behandeld. Er is slechts één beroepsinstantie: het HvJ, meestal samengesteld uit drie rechters.
HFM wijst erop, dat Suriname met slechts één beroepsinstantie, niet voldoet aan internationale standaarden.
Hij verwacht dat de rechtspraak door ontwikkelingen in de olie- en gassector, versneld zal internationaliseren. Vertrouwen in het rechtssysteem is een essentieel fundament voor duurzame economische ontwikkeling.
Tijdens de opening van het zittingsjaar 2025, heeft de hofpresident aangekondigd, dat er een fundamentele hervorming van de structuur en organisatie van de rechtspraak komt. Er wordt gestreefd naar de oprichting van meervoudige kamers en de vorming van een rechtbank. Hierdoor kunnen ook in eerste aanleg complexe zaken door meerdere rechters behandeld worden.
Verder is decentralisatie van de rechtspraak buiten Paramaribo een belangrijk doel. Opmerkelijk is ook het streven naar een tweede beroepsinstantie als hoogste rechter. Ter uitvoering hiervan is een conceptwet (Wet HvJ) opgesteld.
Taak en functie RM
De Grondwet (G.W.) hanteert een brede definitie van de RM. Volgens artikel 133 G.W. wordt deze gevormd door de president, vicepresident, procureur-generaal en de overige leden van het Openbaar Ministerie.
Het derde lid verduidelijkt dat alleen de president, vicepresident, leden en plaatsvervangende leden van het HvJ belast zijn met rechtspraak. Alleen zij mogen straffen of maatregelen opleggen.
Rechtsmacht in de Grondwet De omvang van de rechtsmacht is eveneens in de G.W. geregeld: de RM is belast met berechting van alle rechtsgeschillen. Tot 1975 was de rechtsmacht beperkt tot civiele en strafza-ken. Geschillen van publiekrechtelijke aard vielen daarbuiten. Sinds 1975 is de rechtsmacht uitgebreid tot alle rechtsgeschillen.
Wetsvoorstel HvJ
Bij de inwerkingtreding van de nieuwe wet zullen het kantongerecht, de rechtbank en het HvJ deel uitmaken van de RM.
De rechtbank maakt meervoudige kamers in eerste aanleg mogelijk en faciliteert decentralisatie.
Er komt één kantongerecht dat enkelvoudig rechtspreekt in eenvoudige civiele, familierechtelijke en strafzaken.
Hoger beroep tegen kantonrechterlijke uitspraken wordt behandeld door meervoudige kamers van de rechtbank. Ook zal de rechtbank zaken naargelang complexiteit in enkelvoudige of meervoudige samenstelling behandelen.
Een belangrijke verbetering is de mogelijkheid van hoger beroep in ambtenarenzaken. Het hoger beroep tegen uitspraken van de rechtbank wordt behandeld door het HvJ. Uitspraken van het kantongerecht worden in hoger beroep behandeld door de rechtbank. Opvallend is de bevoegdheid van elk gerecht om prejudiciële vragen te stellen aan het Caribisch Hof van Justitie (CCJ) over uitleg van het Verdrag van Chaguaramas.
Ruime omschrijving van rechtsmacht
Het wetsvoorstel omschrijft rechtsmacht als volgt:

Civiele geschillen over eigendom, schuldvorderingen en andere rechten;
Strafzaken betreffende alle strafbare feiten;
Hoger beroep in tuchtzaken;
Geschillen in bestuursrechtelijke aangelegenheden.

Ontslag rechter van rechtswege
Het wetsvoorstel bepaalt dat een rechter die een onverenigbare functie aanvaardt, van rechtswege ophoudt lid te zijn van de zittende magistratuur. Hiermee wordt beoogd de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van rechters te waarborgen.
Aangezien het niet altijd objectief vast te stellen is wanneer een functie onverenigbaar is, stelt HFM voor dat de hofpresident hierover de bevoegdheid krijgt.
Organisatie en sturing
De huidige organisatie, gebaseerd op het RIS, is onoverzichtelijk. De president fungeert als CEO en is aanspreekpunt voor financiën en bedrijfsvoering.
In het wetsvoorstel wordt de leiding gelegd bij de hofvergadering, het hoogste besluitvormende orgaan, bestaande uit alle leden van het HvJ.
De hofvergadering besluit onder meer over jaarstukken en onroerend goed.
De Wet HvJ voorziet in financiële onafhankelijkheid van het HvJ door oprichting van een zelfstandig bureau met rechtspersoonlijkheid.
Dit bureau verzorgt onder andere de begroting en ondersteunt het beleid, personeelsbeheer en financiën.
Tweede beroepsinstantie
Een tweede beroepsinstantie is nodig om te voldoen aan internationale standaarden en aansluiting te vinden bij andere Caricom-landen. Hiervoor wordt voorgesteld:
Caribbean Court of Justice (CCJ)
Het CCJ heeft twee bevoegdheden:
Original jurisdiction – bindend voor alle Caricom-landen.
Appellate jurisdiction – hoogste beroepsrechter voor landen die deze rechtsmacht aanvaarden.
Suriname heeft bij oprichting van het CCJ, een voorbehoud gemaakt met betrekking tot de appelbevoegdheid. HFM stelt dat toetreding tot het CCJ grote voordelen biedt, waaronder een internationaal gezaghebbende, onafhankelijke tweede beroepsinstantie.
Conclusie
Als de aangekondigde plannen worden uitgevoerd, ondergaat de rechterlijke organisatie de grootste hervorming sinds 1868.
Volgens HFM legt dit een solide basis voor modernisering van de Surinaamse rechtspraak, met meervoudige kamers in eerste aanleg, decentralisatie buiten Paramaribo en een tweede beroepsinstantie als sluitstuk.
Carlo Jadnanansing
The post Modernisering rechtspraak in Suriname ..