Met ongepaste spoed: de curieuze haast rondom een bauxiet deal

door

Haastige spoed is zelden goed. Het is één van die uitspraken waar we om lachen in onze jeugd. Naarmate wij vorderen in onze carrière en de wereld, merken wij de betekenis ervan. Dat gedegen en geduldig werk garant staan voor kwaliteit en succes; en dat gehaaste en ondoordachte impulsen vaker leiden tot mislukkingen.
Entrepreneurs, ondernemers die hun eigen kapitaal op het spel zetten, kunnen weleens impulsief handelen. Succesvolle entrepreneurs zijn wijs genoeg om te weten wat een geoorloofd risico is en hoe dat te beheersen. Managers riskeren geen eigen kapitaal. Ze worden geselecteerd en beloond op basis van hun kwalificaties en verdiensten om een bepaalde bedrijfseenheid of proces te leiden. Ze zijn verantwoording verschuldigd via de bedrijfsleiding aan de commissarissen en aandeelhouders. Bij staatsbedrijven worden die lijnen drastisch afgezwakt. De aandeelhouder is zelf steeds belichaamd door een ‘manager’ die voor een bepaalde periode gekozen wordt en geen cent uit eigen zak investeert in het bedrijf.
Teneinde grote projecten en risico’s te beheersen, hanteren ondernemers, managers en bestuurders verschillende processen. Doorgaans wordt de besluitvorming gefaseerd, met meerdere momenten voor multidisciplinaire evaluatie. Noem dat risicobeheersing, goed vennootschapsbestuur of behoorlijk openbaar bestuur.
Dan rijst de vraag hoe een presidentiële commissie het in drie maanden tijd klaarspeelt om ingrijpende beslissingen vast te leggen in een conceptovereenkomst tussen de Republiek Suriname en Chinalco. Deze komt neer op de verkoop van Surinaams bauxiet voor USD 3 per ton en het weglekken van USD 30 tot USD 60 per ton naar onbekende investeerders die ongekende overdraagbare belastingvrijstellingen krijgen. Dat is één van de kernen van de conceptovereenkomst met Chinalco (zie mijn artikel: ‘Duizend kilo’, in VES Inzicht nr 57, december 2024).
De verklaringen en documenten suggereren dat Chinalco bauxiet zal mijnen in het Bakhuisgebergte tegen totale productiekosten van USD 50 tot USD 85 per ton. De bauxietprijs was niet lang geleden minder dan USD 50 per ton, terwijl de kostprijs van bauxiet mijnbouw en transport in het Bakhuisgebergte niet veel hoger dan USD 20 per ton kan zijn. Het verschil van USD 30 tot USD 60 per ton komt neer op USD 180 – USD 360 miljoen per jaar. Deze bedragen zijn belangrijk als Suriname wordt gebonden aan een bauxietprijs van USD 3 per ton voor dertig jaren. Dat is een fractie van de marktprijs van bauxiet.

Om niet te spreken van de onzorgvuldige invulling van de winstdeling, en de bepaling die Chinalco toestaat bij een ‘te lage prijs en brutomarge’ bauxiet te exporteren zonder royalty’s. Waar een vloer moet zijn, maken ze een gat. Wie vraagt of doet zoiets?
Waarom tekent de regering een intentieverklaring met besluiten die in openlijke strijd zijn met het, onder art. 40 van de Grondwet, goedgekeurde Meerjaren Ontwikkelings Plan (MOP) 2022-2026? De commissie verdedigt bijvoorbeeld dat alle belastingen moeten worden vervangen door een klein aandelenpakket en pietluttige royalty’s vanwege transferpricing. De regering stelt echter in het MOP, te werken aan versterking van de capaciteiten en wetgeving op transferpricing. De verzelfstandiging van de belastingdienst, waarvoor De Nationale Assemblee (DNA) in december een wet heeft goedgekeurd, wordt ook gemotiveerd met argumenten over capaciteitsversterking etc. Daar mogen Chinalco en haar ‘investeerders’ blijkbaar geen last van hebben.
Als je een wet of beleidslijn niet langer dan 24 maanden kan vasthouden, is mijnbouw misschien een brug te ver. De problemen met de intentieverklaring en bijlagen zijn zo fundamenteel dat het document niet eens op het bureau van een minister mocht belanden. De commissie heeft verscheidene uitspraken gedaan die bestreden worden door haar eigen ‘zorgvuldig voorbereid’ document. Het is de vraag wat de ministers dachten te ondertekenen met de intentieverklaring en haar bijlagen, die zowel wet als beleid frustreren. Inmiddels is de limiet van zeven dagen in artikel 2, om het document aan DNA voor te leggen, overschreden. De DNA-voorzitter verklaarde 30 december, “formeel nog niets te hebben ontvangen”. Is de intentieverklaring daarmee vervallen? Die limiet was overigens niet bedoeld om de Staatsraad overeenkomstig art 115 van de Grondwet, te raadplegen. De president dacht blijkens zijn brief aan DNA van 29 november, dat hij een verdrag met de Chinese staat had opgesteld. Wat een puinhoop!
Deze en andere onzorgvuldigheden moeten onze gedachten arresteren. Het is geen tijd om met ongepaste spoed en zonder schaamte zo een verwerpelijk en onzorgvuldig document te loodsen langs 26 DNA-leden voor USD 3 per ton bauxiet. Deze mensen hebben evenals de regering, een eed afgelegd om trouw te zijn aan grondwet, wet en republiek. Deze intentieverklaring en haar bijlagen zijn geen uitdrukking van die trouw.
Paramaribo, 4 januari 2025
Stanley A. Esajas
The post Met ongepaste spoed: de curieuze haast rondom een bauxiet deal ..