Israëls regionale escalatie en de wereldorde onder druk

door

De aanval op Iran is de laatste in een reeks van ‘preventieve’ militaire operaties die Israël onderneemt, afgeschermd van verantwoording voor zijn daden door de VS en andere westerse mogendheden. (Foto: AP)

Israël bevindt zich sinds oktober 2023 in een traject van ongekende militaire escalatie in het Midden-Oosten, met verwoestingen in Gaza, aanvallen op Libanon en Syrië, en recentelijk zelfs een directe aanval op Iran. Wat begon als een reactie op de dodelijke Hamas-aanvallen van 7 oktober is inmiddels uitgegroeid tot een conflict dat niet alleen de regionale orde, maar ook het mondiale vertrouwen in internationale rechtsregels ondermijnt.Volgens H. A. Hellyer (RUSI) is de recente agressieve koers van Israël geen verrassing, maar een “natuurlijke consequentie van de straffeloosheid” die het land geniet. Doordat Israël geen serieuze consequenties ondervindt voor het overtreden van internationaal recht – ondanks een arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof (ICC) tegen premier Netanyahu – voelt het zich gesterkt om steeds verder te gaan. Westerse bondgenoten hebben zich veelal terughoudend opgesteld of zelfs steun uitgesproken, waarmee zij volgens critici de geloofwaardigheid van het rechtsstelsel ondermijnen.Erosie van het internationaal rechtKarim Emile Bitar, Midden-Oostenexpert aan de Saint-Joseph Universiteit in Beiroet, stelt dat recente gebeurtenissen “de laatste nagel in de doodskist” zijn van de liberale internationale orde die sinds 1945 overeind stond. Het idee dat internationale normen, mensenrechten en soevereiniteit universeel gelden, lijkt plaats te maken voor een wereld waarin enkel macht telt. Israël beschikt – anders dan zijn tegenstanders zoals Iran of Hamas – over nucleaire wapens en een leger dat zijn dreigementen daadwerkelijk kan uitvoeren.Een Midden-Oosten zonder regelsPremier Netanyahu rechtvaardigt Israëls optreden als een strijd om overleving, en noemt het de opmaat naar een “nieuw Midden-Oosten”. Critici wijzen erop dat deze retoriek – eerder gehoord tijdens de Irakoorlog van 2003 – eerder een spiraal van geweld heeft veroorzaakt dan stabiliteit. Volgens Hellyer draagt de huidige situatie juist bij aan anarchie in de regio: “Zonder regels vervalt men in het recht van de sterkste – en dat is verontrustend voor iedereen.”Iran voelt zich kwetsbaar – nucleaire ambities herlevenIronisch genoeg lijkt Israëls aanval op Iran precies het tegenovergestelde te bewerkstelligen van wat het zegt te willen voorkomen. Volgens wapenexpert Daryl Kimball zal Iran zich genoodzaakt voelen zijn conventionele zwakte te compenseren door het ontwikkelen van kernwapens. Hij wijst erop dat er in Iran reeds stemmen opgaan om zich terug te trekken uit het Non-Proliferatieverdrag. “Als geweld het enige instrument is, dan is wederzijdse vernietiging het logische eindpunt.”Dubbele standaarden in het WestenTerwijl westerse leiders snel de illegale Russische invasie van Oekraïne veroordeelden, ontbreekt eenzelfde scherpte richting Israël. De Franse president Macron benadrukte na de aanval op Iran Israëls recht op zelfverdediging, en de Duitse bondskanselier Friedrich Merz prees Israël als “die voor ons allen het vuile werk opknapt” – een opmerkelijke positie, gezien Duitslands gebruikelijke nadruk op de-escalatie.De Australische jurist Ben Saul waarschuwt in The Guardian voor het normaliseren van “anticiperende zelfverdediging” als rechtvaardiging voor militaire agressie. Dergelijke precedenten maken het volgens hem onmogelijk om vergelijkbare acties van andere staten – zoals Rusland – te veroordelen zonder in hypocrisie te vervallen.De uitholling van de post-WOII wereldordeDe internationale instellingen die na de Tweede Wereldoorlog werden opgericht om vrede en stabiliteit te waarborgen – zoals de VN, het ICC en het Internationaal Gerechtshof – worden nu actief ondermijnd door enkele van hun machtigste oprichters. De regering-Trump heeft zich niet alleen teruggetrokken uit VN-organisaties, maar heeft ook sancties opgelegd aan het ICC nadat dit een arrestatiebevel uitvaardigde tegen Netanyahu.Volgens historicus Brian Brivati (Kingston University) markeert dit een keerpunt: “Een pijler van de naoorlogse orde valt nu een andere aan.” In zo’n wereld wordt het moeilijk om internationale crises – zoals de klimaatcrisis – nog collectief en rechtvaardig aan te pakken.Conclusie: de prijs van macht zonder regelsIsraël ziet zichzelf in een existentiële strijd verwikkeld en handelt met een mate van vrijheid die in schril contrast staat met het internationale recht. De gevolgen zijn verstrekkend: humanitaire rampen in Gaza, nucleaire spanningen met Iran, en het afbrokkelen van de wereldorde die decennialang vrede en stabiliteit moest garanderen.Zoals Hellyer waarschuwt: als de wereld zich definitief afwendt van het recht en zijn instellingen, dan rest enkel nog het recht van de sterkste. En in zo’n wereld zijn het uiteindelijk de burgers – in Gaza, Tel Aviv, Teheran of elders – die de hoogste prijs betalen.