Het verschijnsel staatsbedrijf nader beschouwd

door

INGEZONDEN
Staatsbedrijven zijn al vóór de onafhankelijkheid bekend, ook in Nederland. Zo bestond de Stichting ‘Lands Hospitaal al voor 1975. Over al of niet privatiseren van staatsbedrijven wordt al decennia gesproken in Suriname. In Nederland is het meeste tafelzilver – zo werden staatsbedrijven genoemd – al verzilverd. Onlangs is het eindrapport van de Stuurgroep State Owned Enterprises (SOE) van 9 februari 2023 openbaar gemaakt. De taak van de stuurgroep was om advies uit te brengen over het rationaliseren van de staatsbedrijven in Suriname.

De regering is namelijk voornemens om het aantal staatsbedrijven terug te brengen middels opheffing van niet-operationele bedrijven of privatisering. Dit moet leiden tot een sanering van de overheidsfinanciën, stimulering van particuliere investeringen en versterking van marktwerking.

“Intussen valt bijna niemand erover dat staatsbedrijven een vehikel vormen voor corruptie van de politiek binnen de overheid”

De stuurgroep maakt onderscheid tussen private goederen, quasi-publieke goederen en publieke goederen. Private goederen zij individuele goederen die via het marktmechanisme gealloceerd en gedistribueerd worden. Deze goederen kunnen het best door particuliere ondernemers worden voortgebracht.
Quasi-publieke goederen (impure goods) zijn individuele goederen waarvan om beleidsredenen kan worden gekozen voor overheidsbemoeienis. Dat kan het geval zijn wanneer concurrentie niet goed mogelijk is of in het geval van een ontwikkelingstaak. Publieke of collectieve goederen zijn niet splitsbaar in op een markt verhandelbare verkoopeenheden en de prijs is geen uitsluitingsmechanisme voor consumptie.
Bij een collectief goed is het onmogelijk individuen uit te sluiten van gebruik. Er is dus sprake van non-exclusiviteit. Een producent kan het gebruik niet beperken tot wie bereid is de prijs te betalen. Geen enkele ondernemer ziet brood in de productie van zulke goederen.
Een tweede kenmerk van collectieve goederen is dat het profijt dat de één ervan heeft niet ten koste gaat van het profijt dat anderen ervan kunnen hebben. Er is dus ook sprake van wat men noemt non-rivaliteit. Voorbeelden van publieke goederen zijn: openbaar bestuur, rechtspraak, politie, brandbestrijding en gezondheidszorg.
Publieke goederen kunnen niet door de particuliere sector worden geleverd of via het marktmechanisme worden gedistribueerd. Bij deze goederen is er daarom een duidelijke rol voor de overheid weggelegd.
Aanbevelingen en conclusie
De stuurgroep doet vier soorten aanbevelingen voor de ruim 160 staatsbedrijven: liquideren, niet privatiseren, privatiseren of privatiseren op termijn. Ook is geconcludeerd dat de rol van de overheid binnen de economie zoveel als mogelijk dient te worden beperkt. Dit houdt in dat de overheid zich niet dient te bemoeien met het voortbrengen van private goederen.
Voor quasi-publieke goederen geldt hetzelfde met de kanttekening dat er redenen kunnen bestaan om de overheid (initieel) een rol te laten spelen. Voor publieke of collectieve goederen is een duidelijke rol voor de overheid weggelegd. Ook hier dient echter te worden bekeken in hoeverre overheidsbemoeienis kan worden geminimaliseerd en de private sector kan worden betrokken.
Het valt op dat openbaarmaking van het rapport langer dan een jaar op zich heeft laten wachten. President Santokhi van VHP meent in tegenstelling tot de stuurgroep dat Staatsolie niet geprivatiseerd moet worden omdat het een strategisch bedrijf is.
Andere politieke partijen hebben zich voor zover bekend nog niet uitgelaten over het rapport en al of niet privatiseren. Alleen 597 Netwerken heeft in haar verkiezingsprogramma 2025 aangegeven, staatsbedrijven, zoals SLM efficiënt te maken en professioneel te laten leiden onafhankelijk van de politiek.
Niet-essentiële bedrijven moeten worden geprivatiseerd. Zo wordt de overheidsschuld verminderd, de efficiëntie verhoogd en deze bedrijven zullen dan belastinginkomsten kunnen genereren.
Intussen valt bijna niemand erover dat staatsbedrijven een vehikel vormen voor corruptie van de politiek binnen de overheid. De politiek vaart er wel bij. De overheid is namelijk een publiek rechtspersoon en houdt aandelen in private rechtspersonen, zoals naamloze ennootschappen(N.V.) of benoemt het bestuur in stichtingen.
In raden van commissarissen (RvC) zitten personen die door de overheid zijn benoemd omdat de overheid (groot)aandeelhouder is. Die RvC’s hebben niet zelden een ambtelijke aanstelling en soms een privaatrechtelijke arbeidsovereenkomst. Daarnaast bestaat er ook een SOE die bij wet is opgericht, een zogenaamde sui generis SOE. 
Het is goed dat er enige beweging is gekomen om afstand te nemen van de koloniale erfenis van staatsbedrijven. Politieke partijen die geen afstand daarvan willen nemen, leven nog steeds in het koloniale tijdperk en hebben om bovenvermelde redenen belang bij dat er geen verandering hierin komt.
Rinaldo van Rhemen
Bronnen:
Eindrapport Stuurgroep State Owned Enterprises, 2023
Overheidsfinanciën, C.A. de Kam, e.a., 2021
Jonathan Gruber, Public Finance and Public Policy, 2019
Ondernemingsrecht en faillissementsrecht, C.L. Koppenol, 2004
De Juridische organisatie van de onderneming, A.F.M. Dorresteijn en R.H. van het Kaar, 2003
De redactie van de Ware Tijd stelt lezers in de gelegenheid stukken in te zenden ter publicatie. In principe worden alle ingezonden artikelen opgenomen, tenzij de …