Grafruiming tussen wet en praktijk (2): ‘Schoonmaken van graven heeft ook sociaal en psychologisch helend effect’

Surinamers praten niet makkelijk over de dood, terwijl die onvermijdelijk is. Vroeg of laat worden mensen ermee geconfronteerd – bij het verlies van een dierbare of bij het nadenken over de eigen ‘laatste rustplaats’. Maar die rust komt steeds vaker onder druk te staan. Begraafplaatsen in Paramaribo en districten raken vol en graven worden na verloop van tijd geruimd. Dat botst met diepgewortelde culturele en religieuze rituelen. Wat betekent dat voor het idee van ‘een laatste rustplaats’? In deze driedelige serie worden de spanningen tussen beleid, praktijk en geloof onderzocht. Deel 2 focust op de verhouding tussen religie, culturele tradities en het beleid rond grafruiming.

Tekst Audry WajwakanaADVERTISEMENT

Beeld Audry Wajwakana & Roy RadjbaliADVERTISEMENT

Eind 2023 liepen de emoties hoog op in Blauwgrond. Zonder publieke consultatie maakte Roy Radjbali van uitvaartbedrijf Hamdard bekend dat graven ouder dan twintig jaar op de openbare begraafplaats Blauwgrond begin 2024 zouden worden geruimd. Naar verluidt met toestemming van districtscommissaris Ricardo Bhola.

“Er zijn misschien praktische voordelen voor de begrafenisondernemer en overheid, maar vanuit cultureel-religieus perspectief blijft het een gevoelig onderwerp”Joodse voorbidder Jules Donk

Een jarenlange plek van rouw en bezinning veranderde plots in een strijdtoneel. Buurtbewoners, onder wie Glenn Kamit – geboren en getogen in de wijk – protesteerden. “Fa yu kan meki, puspusi hori wakti gi merki?” vraagt hij zich verontwaardigd af, doelend op de volgens hem heimelijke gang van zaken. Volgens Kamit droeg de burgervader zijn verantwoordelijkheid over aan een particulier bedrijf. Beheer van en controle over een openbare begraafplaats zijn overheidstaak.

Kort geding

De situatie verslechterde toen Hamdard op de begraafplaats borden met informatie over de ruiming plaatste en vervolgens de families meedeelde dat zij tienduizend Surinaamse dollar per graf moesten betalen om ruiming te voorkomen. Velen zien dit als een regelrechte money making business: dubbel verdienen aan de dood.

Bewoners richtten het Platform Behoud en Beheer Begraafplaats Blauwgrond op, later omgevormd tot een stichting met Kamit als voorzitter. Zij klopten aan bij De Nationale Assemblee, het commissariaat, het Openbaar Ministerie en het kabinet van de president. Zij wezen op de culturele en religieuze waarde van de begraafplaats, van oudsher een rustplaats voor overleden islamitische Javanen (westbidders en Javanisten) en die bovendien een integraal deel vormt van de oude Javaanse gemeenschap van Blauwgrond. “Unu no feni yepi.”

De stichting spande een kort geding aan tegen de geplande ruimingen. In januari 2025 oordeelde de rechter dat er pas graven mogen worden geruimd nadat de bodemprocedure is afgerond. Kamit: “We zijn nog lang niet klaar, maar deze uitspraak geeft ons ademruimte.”

Radjbali ontkent dat hij in het geheim met de commissaris heeft gehandeld. De uitvaartondernemer stelt dat hij na toestemming van zowel Bhola als de procureur-generaal, uit eigener beweging een twintig jaar verwaarloosd, overwoekerd terrein heeft schoongemaakt en vervolgens nabestaanden heeft opgeroepen in verband met mogelijke ruiming. Pas toen kwamen mensen als Kamit in actie.

Commewijne

De situatie in Blauwgrond staat niet op zichzelf. Ook in andere delen van het land, zoals in Commewijne, neemt de druk op begraafplaatsen toe door toenemend ruimtegebrek. In verschillende ressorten van Commewijne, zoals Tamanredjo, raken begraafplaatsen vol.

Door gebrek aan duidelijke indeling liggen oude en nieuwe graven door elkaar, wat gerichte ruiming bemoeilijkt, volgens parlementariër Ann Sadi. Ze zegt het probleem al jaren te hebben aangekaart, maar structurele oplossingen blijven uit.

(lees verder onder de )

De begraafplaats van Voorburg in district Commewijne dient momenteel als opvang van de volle begraafplaats van Nieuw-Amsterdam.

Al vóór de regeringswisseling in 2020 werd een terrein in Tamanredjo aangewezen als nieuwe begraafplaats, inclusief aula. “Toch is het stuk domeingrond nog steeds niet officieel overgedragen. Ik begrijp niet waarom dat zolang moet duren”, zegt ze.

Districtscommissaris Mohamedsafiek Radjab bevestigt de urgente situatie: de begraafplaatsen in Nieuw-Amsterdam, Meerzorg en Tamanredjo zijn voor 98 procent vol. Hij kiest voor uitbreiding op andere locaties, niet voor ruiming.

Eigen rituelen

Toch blijft het onderwerp grafruiming gevoelig, mede door religieuze en culturele opvattingen. Hoewel in de islam de algemene norm geldt dat een graf niet mag worden verstoord zolang er nog stoffelijke resten aanwezig zijn, is ruiming toegestaan wanneer een lichaam volledig is vergaan. “Het graf mag worden geruimd, zeker als nabestaanden niet langer in beeld zijn”, verklaart Michel Soebhan van de Surinaamse Moslim Associatie. Op begraafplaatsen die de associatie in Paramaribo en Nickerie beheert, is er nog plek en is ruiming voorlopig niet nodig.

Ook het Jodendom kent het principe dat graven met rust moeten worden gelaten. Toch werden in 1950 op een meer dan honderd jaar oude begraafplaats nabij de hoek van de Van Idsingastraat en Kwattaweg graven geruimd. De resten werden herbegraven in een gezamenlijk graf op een andere Joodse begraafplaats, vertelt Jules Donk, voorbidder van de Joodse synagoge.

Na het ruimen van een Joodse begraafplaats in 1950 werden de grafstenen …

...