Expositie ‘Dalan makmur’: overtocht Javaanse voorouders naar voorspoed

‘Veel gedaan om eigen identiteit in Surinaamse samenleving te creëren’

“Onze voorouders verlieten 135 jaar geleden – vrijwillig, geronseld of onder andere omstandigheden – hun thuisland. Ze waagden de oversteek naar het onbekende, gedreven door de hoop op een beter bestaan. Hun reis werd een dalan makmur – een voorspoedige weg – al ging die niet zonder uitdagingen”, zegt Ken Pardi, voorzitter van Position 125. Anno 2025 is dit thema nog altijd springlevend.

Tekst en beeld Audry Wajwakana

Kunstenaars van Position 125, nazaten van Javaanse immigranten, zetten deze reis voort en geven met hun kunst vorm aan datzelfde pad van voorspoed, ontwikkeling en welvaart. Ter gelegenheid van de herdenking van 135 jaar Javaanse immigratie in Suriname en het tienjarige bestaan van het kunstenaarscollectief werd van 8 tot en met 10 augustus de expositie ‘Dalan Makmur’ georganiseerd.

“Degenen die de kans hebben gehad om zich verder te ontwikkelen tot wat we nu zijn, verdienen onze dankbaarheid”August Bohe

In de grote conferentiezaal van Residence Inn, voor de gelegenheid omgetoverd tot kunsthal, werden schilderijen, ’s, batikwerken, keramiek, pyrografisch werk en een 3D-conceptuele installatie getoond van onder anderen Pardi, Ardie Setropawiro, August Bohe, Clifton Rasidin, Donovan Mariman, Johan Doelradjak, Normie Eskak, Sri Irodikromo, Steven Towirjo en Suhada Kasto. Elke kunstenaar gaf vanuit zijn of haar eigen discipline en belevingswereld invulling aan het thema, waarbij verleden, heden en de emoties rondom immigratie tot leven kwamen.

Naast de vaste kunstenaars namen vijf gastkunstenaars – Chelo van Leeuwaarde, Glenn Fung Loy, Harold Soemodihardjo, Jimmy Sontoredjo en Melitza Somoredjo – deel aan de jubileumeditie. “Dat was meer om het collectief te versterken. Zie het maar als een soort bloedtransfusie”, grapte Pardi. “We gaan voor verjonging, want Position 125 bestaat uit oude rotten. Dus we gaan verversen en hebben willekeurig een paar kunstenaars van wie we weten dat ze kwalitatief goed werk leveren gevraagd om mee te doen. Zo bieden we ook een platform aan jonge, opkomende kunstenaars om zich te presenteren.”

Brug

Bij het betreden van de ruimte viel direct het centrale eerbetoon op. Een keramisch portret van kunst- en cultuuricoon Soeki Irodikromo, vervaardigd door Eskak. Het beeld dat Soeki recht in de ogen laat kijken, vormde het hart van de expositie. “Hij stond aan de basis van Position 125. Soeki was niet alleen een gevierd kunstenaar, maar ook vriend, goeroe, nestor en vaderfiguur. Hij heeft zijn vingerafdruk achtergelaten bij ieder van ons”, zei Pardi bij de rondleiding.

Rondom dit middelpunt stonden ook andere keramische werken van Eskak, waaronder een Javaanse danseres en een kotomisi, samen gepresenteerd met keramiekwerken van Towirjo. In een hoek van de zaal presenteerde Setropawiro naast zijn schilderijen twee sculpturen van versneden mahoniehout. Op één van de stammen schilderde hij een danseres in sierlijke beweging.

Doelrajak toonde twee schilderijen die een brug slaan tussen verleden en heden. Bij het eerste verbeeldde hij Javaanse voorouders in de sawa van Indonesië, het tweede toonde de moderne olie- en gasindustrie van Staatsolie. In beide werken speelde de zon een centrale rol als symbool van groei en bloei.

Abstracte composities waren te zien bij Kasto, die mixed media toepaste door cement en scherpzand in zijn verf te verwerken voor reliëf. Gastkunstenaar Somoredjo bracht vernieuwing met pyrografie – het graveren van figuren en portretten op hout met een laserpen. Voor deze expositie maakte zij gegraveerde onderleggers, die snel werden verkocht.

De batikwerken van Sontoredjo trokken onmiddellijk de aandacht, niet in de laatste plaats door de mannequin die één van zijn doeken draagt, verwerkt tot een prachtig batikhemd. “Als artisan heeft hij zich gespecialiseerd in batikken op grote doeken. Ideaal voor vrouwen om zich mee te draperen”, legde Pardi uit. Op zaterdagochtend werd een batikworkshop verzorgd, waarbij deelnemers op doekjes van dertig bij dertig centimeter kennismaakten met de basis van het batikken.

(lees verder onder de )

De batikstoffen van Jimmy Sontoredjo waren blikvangers bij vrouwelijke bezoekers.

Bevolkingsgroepen

Pardi liet zijn liefde voor zwart-wit ’s zien in twee werken. Het beeld van een man in een korjaal op de Surinamerivier onderweg naar ‘ergens’. Die schoot hij rond zes uur ’s morgens vanuit Bergendal. De tweede was van een fietser, ook onderweg naar ‘ergens’. Deze was ook ’s ochtends vroeg gemaakt aan de Lelydorperweg. Beide ’s beeldden de voorspoedige weg die de personen leidt naar het onbekende.

Mariman had in zijn werken bekende Javaanse cultuurelementen als de jaran kepang (paardendans), de kendang (slaginstrument), slametan (religieuze traditie) bij voorouderverering verwerkt. ’s die hij digitaal heeft bewerkt en achtergronden bij geplaatst heeft.

Bohe nam deel met vier schilderijen, elk gewijd aan de inheemsen, marrons, Hindostanen en Javanen. Wie de werken in die volgorde bekeek, kon er een verhaal in ontdekken; een reis langs de weg naar voorspoed en economische activiteiten. “In het schilderij over de inheemsen zie je dat ons nationale wapen zijn oorsprong vindt bij de oorspronkelijke bewoners. Daarnaast worden hun economische activiteiten uitgebeeld, zoals vlechtwerk, jacht en visvangst, waarmee zij ook economische doelen konden bereiken. Het opschrift symboliseert het verhaal van hun eigen leven”, legde Bohe uit. Opschriften, QR-codes – symbool voor het digitale tijdperk – en letters en cijfers, als verwijzing naar educatie, kwamen in al zijn werken terug. “Het zijn ontwikkelingen die alle groepen hebben doorgemaakt”, benadrukte hij.

Als nazaat van Javaanse contractarbeiders voelde Bohe dankbaarheid voor de erfenis van zijn voorouders. “Niet velen van hen, maar degenen die de kans hebben gehad om zich verder te ontwikkelen tot wat we nu zijn, verdienen onze dankbaarheid. We moeten de volgende generatie diezelfde push geven om verder te gaan en het land te ontwikkelen.” Hij was tevreden over de belangstelling voor de expositie, zeker omdat er in verband met 135 jaar Javaanse immigratie op diverse andere locaties ook activiteiten plaatsvonden.

(lees verder onder de )

Twee van de vier schilderijen van August Bohe, waar hij vier bevolkingsgroepen van Suriname heeft uitgebeeld.

Batik, koffie en fayalobi

Gastkunstenares Van Leeuwaarde presenteerde drie schilderijen, waarvan één een drieluik was. In alle werken hads ze de Javaanse cultuur verweven met andere Surinaamse invloeden. Een opvallend stuk, met batikdetails en een wayangpop, was gemaakt met koffie-extract. “Het is mijn eerste keer dat ik dit probeer, nadat ik het ergens had gezien. In het begin was het niet makkelijk, maar toen ik de techniek eenmaal onder de knie had, ging het vlot. Aan het werk heb ik ook batiktextiel toegevoegd. Uiteindelijk is het een mooi werkstuk geworden, boven mijn verwachting”, zei ze lachend.

De voorspoed in haar werken beeldde de lijn uit van het oude naar het nieuwe. “De batikvormen horen bij de historie van de Javanen. Die op een moderne manier weergeven met koffie is een andere weergave van de cultuur die onze voorouders naar Suriname brachten, en wat wij er allemaal mee hebben gedaan.”

“Hun reis werd een dalan makmur – een voorspoedige weg – al ging die niet zonder uitdagingen”Ken Pardi

In een ander schilderij kwam haar liefde voor het Surinaamse oerwoud tot uiting. Daarin combineerde ze de rotshaan met een mensengezicht, omringd door batikvormen en fayalobi. “Dit werk heet ‘Integration’, omdat het een samensmelting is geworden van de Indonesische cultuur met de Surinaamse, waardoor we onze eigen Surinaams-Javaanse identiteit hebben gecreëerd.”

Van Leeuwaarde is half Javaans. “We hebben veel gedaan om onze eigen identiteit te creëren in deze Surinaamse samenleving. Het verschilt heel veel met Indonesië. En met Position 125 laten we dat zien”, zei ze.

...