‘Dubbelspel’ van Frank Martinus Arion opgenomen in literair canon

door

AMSTERDAM — De succesroman ‘Dubbelspel’ van de Antilliaanse auteur Frank Martinus Arion is opgenomen in het canon van de Nederlandstalige literatuur. De lijst bevat werken van minstens 25 jaar oud en de auteur moet overleden zijn.

Arion, die ook een nauwe band met Suriname had en mede aan de wieg van de Schrijversgroep ’77 heeft gestaan, behoorde met de inmiddels ook overleden Boeli van Leeuwen en Tip Marugg tot de ‘grote drie’ schrijvers van Curaçao.

“Frank wilde vooroordelen wegnemen over armoede en kleur en benadrukte in interviews uitvoerig dat arme zwarte mensen even intelligent zijn en hetzelfde gevoelsleven hebben als rijke witte mensen”Mineke de Vries

De allereerste editie van de literaire canon dateert van 2015. Sindsdien wordt de lijst elke vijf jaar herijkt. Net als de vorige edities laat de literaire canon 2025 weinig kenners en liefhebbers onberoerd. Maar over dat ‘Dubbelspel’ daar nu ook in is opgenomen, bestaat weinig discussie.

Het was de debuutroman van Arion en wordt beschouwd als zijn absolute meesterwerk. Van de – inmiddels – klassieker, die in 1973 verscheen, wordt gezegd dat het “een toegankelijke en strak geschreven realistische roman” is “die zich afspeelt in de achtertuin van iemand uit de laagste klasse in de samenleving en die kritiek uit op de maatschappij en het koloniale moederland”.

Onwaarschijnlijk knap verhaal

De Nederlandse journalist en auteur Mineke de Vries, die werkt aan de biografie van Frank Martinus Arion, vindt het terecht dat hij op de prominente lijst is geplaatst. “Het is een onwaarschijnlijk knap verhaal. De epiloog bevat een duidelijke boodschap: ‘als je de psychologie van armoede begrijpt, vat je ook de gevolgen ervan: de schaamte, de vernedering, de zucht naar wraak’. De Europese hulpverlening schoot daarin volgens Arion te kort. Hij wilde vooroordelen wegnemen over armoede en kleur en benadrukte in interviews uitvoerig dat arme zwarte mensen even intelligent zijn en hetzelfde gevoelsleven hebben als rijke witte mensen.”

“Uit onuitgegeven manuscripten, eerdere versies en zijn dagboeken, die allemaal aan de uiteindelijke roman ten grondslag liggen, blijkt hoezeer Arion zich had verdiept in psychologie en psychiatrie en hoe hij die inzichten in ‘Dubbelspel’ heeft verwerkt. Veel van de essentiële fragmenten daarover zijn in de uiteindelijke versie niet opgenomen. Die diepere laag grijpt mij aan, net als het feit dat ‘Dubbelspel’ een stuk autobiografischer is dan lang werd aangenomen. In alle personages zitten kenmerken van de auteur zelf”.

Mede daarom brengt ‘Dubbelspel’ het zwarte perspectief in de canon binnen. “Het was Arions eerste duidelijke oproep voor gelijkwaardigheid, waarvoor hij een leven lang zou strijden, in steeds fellere bewoordingen. En dat is nog altijd niet zo ingeburgerd als hij had gehoopt. Arion wilde altijd tot verbinding komen. Daarom is het mooi dat hij nu een plaats in de lijst krijgt.”

Hoewel hij vooral in de Nederlandse taal zijn boeken schreef, was Arion een groot voorvechter dat kinderen op Curaçaose scholen in het Papiaments les kregen. Daartoe zette hij zelfs de eerste Papiamentstalige scholen op het eiland op.

Hij pleitte er ook voor dat leerlingen in Suriname in hun eigen taal onderricht zouden krijgen en niet in het Nederlands, zoals nu het geval is. “De meeste kinderen die voor het eerst naar school gaan, beheersen alleen de taal die ze thuis hebben geleerd. Op school krijgen ze opeens les in het Nederlands, een taal die ze niet begrijpen”, zo zei hij daarover. Hij zag zijn eigen scholen “als een bevrijding en hulp voor veel kinderen”.

Link met Saramakaans

Arion doceerde vanaf 1975 aan het Instituut voor de Opleiding van Leraren in Paramaribo, waar hij ook zijn vrouw ontmoette, de Surinaamse cultureel antropologe en dichteres Trudi Guda. Na de staatsgreep van 1980 pakte het stel de koffers en verhuisde naar Curaçao.

In 1996 promoveerde hij aan de Universiteit van Amsterdam op ‘The Kiss of a Slave. Papiamentu’s West-African Connections’, zijn dissertatie over de oorsprong van het Papiaments, waarin hij een link legde tussen het Saramakaans en het Papiaments.

Ook werd mede dankzij zijn inzet in 2002 het nationaal monument Slavernijverleden van beeldhouwer Erwin de Vries in het Oosterpark in Amsterdam, Nederland onthuld. Arion overleed op 28 september 2015.