Docu ‘Monikondee’ komt weer thuis

door

Strijd om behoud te midden van veranderende wereld

In een wereld waar kapitalisme en individualiteit een zware wissel trekken op saamhorigheid en traditionele gezagsstructuren kwamen Tolin Alexander, Lonnie van Brummelen en Siebren de Haan op het idee ‘Monikondee’ te maken. Deze artistieke participerende documentaire is gemaakt in samenwerking met marron en inheemse gemeenschappen in het stroomgebied van de Marowijne. “Ik had niet gedacht dat de film gelijk bij de wereldpremière in Parijs een prijs zou winnen. Maar het voelt wel goed aan”, zegt Alexander tegen de Ware Tijd, terwijl hij zijn weelderige haardos naar zijn rug wuift.

Tekst en beeld Euritha Tjan A Way

Alexander straalt cultuur uit wanneer hij komt aanlopen. Zijn lange vlechten, rijk doorspekt met grijze ‘wijsheid’ en zijn weloverwogen tred, maken hem van veraf herkenbaar. Hij brengt altijd iets mee voor wie hij goed kent: een warme brasa.

“Op zaken als iemands vrouw versieren, wapens oppakken tegen elkaar en bloedvergieten staan traditionele straffen die de gemeenschap zelf ook toepast en in stand houdt”

En dan begint het gesprek: “‘Monikondee’ staat heel dichtbij mij. Het speelt zich af in het gebied waar ik mijn ontwikkeling ook heb meegemaakt; van Cottica naar Lawa en Tapanahony en dan weer Cottica. Ik ben een Aucaner”, zegt hij alsof dat zijn levensadem is.

Zijn ogen stralen en hij lacht smakelijk als hij begint te vertellen waar het idee vandaan kwam om ‘Monikondee’ te maken. “Het was er al vóór Covid. Daarna ging ik in 2021 naar Nederland om het idee verder te bespreken met Lonnie van Brummelen en Siebren de Haan. Maar daarna ging het een eigen leven leiden. Alsof we werden gestuurd naar dit resultaat toe”, vertelt Alexander, die trots is op de film.

Hij benadrukt dat het uiteindelijke resultaat komt door gezamenlijke inspanning van alle betrokkenen. De groep die de film heeft gemaakt is van Vriza Productions in Amsterdam en bestaat uit Van Brummelen, De Haan, Ann Hermelijn als lokale producent, Idi Lemmers als geluidstechnicus en natuurlijk Alexander zelf.

Allen hebben ze al een keer samengewerkt aan de film ‘Stones Have Laws’ (‘Dee Sitonu A Weti’), die in 2018 bij Idfa, het grootste internationale documentairefestival in Nederland, in wereldpremière ging en in 2019 in Suriname te zien was in onder meer TBL Cinemas. “Maar we wilden dolgraag ook iets doen met het Aukaanse gebied en de traditie daar.  Ik heb ze ook gezegd dat de Boven-Surinamerivier waar ‘Dee Sitonu A Weti’ is opgenomen anders is dan de Marowijne.”

De Boven-Suriname beschrijft Alexander als vrouwelijk en zorgzaam. De Marowijne is het tegenovergestelde. “Rebellie en mannelijkheid tekenen die rivier. Een bootsman van Boven-Suriname kan niet varen op de Marowijne”, illustreert hij het verschil. In de film is de Marowijnerivier zelf ook een personage. “Het laat zien dat het obstakels kent en ook dat het verkleurt door menselijk handelen”, verklaart de filmmaker.

Ordening

Het publiek krijgt via deze film een inkijk in het leven langs de Marowijnerivier: het effect van een sterke geldeconomie in een gebied waar niet zo lang terug nog sprake was van ruilhandel. Maar ook het traditionele systeem van rechtspreken, het sweri-orakel en de filosofie op goed en kwaad in de Aucaanse samenleving. “Veel is goed geregeld in de traditie. Aucaners komen uit een zware tijd, waarbij we veel geweld en bloedvergieten hebben gekend; er was chaos.”

Maar toen zij hun samenleving aan het ordenen waren, zijn er afspraken gemaakt. “Op zaken als iemands vrouw versieren, wapens oppakken tegen elkaar en bloedvergieten staan traditionele straffen die de gemeenschap zelf ook toepast en in stand houdt.” Daarnaast regels met betrekking tot de jacht en het gebruik van natuurlijke rijkdommen.

Ook over kapitalisme – stelen van de gemeenschap – staat een straf: het moet allemaal terugvloeien naar de gemeenschap. “Dat is de sweri die we hebben in het gebied.” Veel van deze wetten zijn door de eisen van de moderne tijd verwaterd. Daarbij laat ‘Monikondee’ haarscherp de tweespalt zien tussen de wil om het traditionele te behouden en de inbreuk die het moderne maakt. “De druk die het kapitalisme – goud – legt op het traditionele systeem laat deze film goed zien. Veel mensen willen terug naar het oude, maar het is zeer moeilijk.”

De film volgt bootsman Boogie, die eerste levensbehoeften brengt naar afgelegen marron- en inheemse gemeenschappen in het grensgebied van Suriname en Frans-Guyana. Boogie is de verteller van de film. Hij deelt zijn rol met de mensen die hij ontmoet tijdens zijn vrachtreizen, die spreken of zingen in hun eigen taal over de struggles van hun gemeenschappen en voegen zo nieuwe narratieve lijnen toe aan de film. Tijdens een lange kronkelige reis diep stroomopwaarts worden de golven steeds onvoorspelbaarder.

Mato

De meerstemmige, collaboratieve benadering van de film verweeft elementen van participerende cinema en theater met de inclusieve verteltraditie van de marrons die bekend staat als mato. Daarbij is het gebruikelijk dat luisteraars een verteller soms abrupt onderbreken om eigen verhalen, liederen en perspectieven bij te dragen. “Zo is de film gestructureerd; elke stop van de bootsman is onderbreking.”

De film werd opgenomen tijdens de extreme droogte van 2023 en 2024. In december 2024 werd de film vertoond in Moengo aan leden van de betrokken gemeenschappen in samenwerking met stichting Kibii. Onder de aanwezigen waren hoofdkapitein van de Wayana Ipomadi Toko (Miep) Pelenapin, Aluku-kapitein Amasia van Cottica aan de Lawa en Ndyuka-kapitein Manga Aida en basya Lena van Dijk van Diitabiki. De vertoning vond plaats in Moengo.

Tussen 4 en 18 september wordt de film vertoond in Diitabiki en Galibi. Daarna op 23 oktober in Paramaribo in het kader van ‘de Franse dagen’, een activiteit die dit jaar in het teken staat van milieubescherming in relatie tot goudwinning. Alexander zal daarbij aanwezig zijn voor een publiek nagesprek.

De film is ook geselecteerd voor de zevende editie van het Franse internationaal documentaire filmfestival  Fifac, dat van 7 tot 11 oktober in Frans-Guyana plaatsvindt. Vanaf 20 november wordt de film in Nederlandse bioscopen vertoond.

Bij de première in Parijs won de film de Intangible Heritage Award. “Ik had dat niet verwacht, maar ik zie het wel als erkenning van onder meer mijn culturele werk”, aldus Alexander.