Docu ‘Meer dan kling klang klong’: ‘Uitdaging om voorbij oppervlakkig beeld te kijken’

door

“Het is belangrijk dat Surinamers, vooral gamelanbeoefenaars en cultuurliefhebbers, deze film zien. Hij gaat niet alleen over de gamelan, maar ook over de geschiedenis ervan”, zegt Melvin Toemin. Samen met Jeffrey Salimin – beiden van het productieteam Docu125 – legde hij het verhaal van de Surinaamse gamelan vast in de documentaire ‘Meer dan kling klang klong: De klanken van overlevering’.

Tekst Audry WajwakanaADVERTISEMENT

Beeld privécollectie

De film ging in 2023 in Nederland in première. De makers zijn in Suriname voor een nieuwe productie en grijpen deze gelegenheid aan om de documentaire te vertonen. De Surinaamse gamelan is uniek, omdat de eerste generatie Javanen in Suriname het muziekinstrument na aankomst uit Nederlands-Indië (huidige Indonesië) als contractarbeiders (1890-1930) zelf heeft nagemaakt.

De originele Indonesische gamelan bestaat uit kleine gongs van brons, een mengsel van koper en tin. De Surinaamse variant is vervaardigd uit ijzeren platen, gemaakt van gerecycled materiaal zoals ijzer en aluminium. De platen zijn met touw gespannen aan een houtenkast. Hierdoor klinkt het instrument ook anders.

De documentaire richt zich in eerste instantie op de Haagse gamelangroep Bangun Trisno Budaya, die verbonden is aan stichting Rukun Budi Utomo (RBU), waarbij Toemin ook is betrokken. “Maar we wilden niet alleen deze groep belichten. We wilden het bredere verhaal van gamelan vertellen, inclusief de link met Suriname”, zegt hij.

De Surinaamse gamelan is door Surinaamse Javanen naar Nederland meegenomen toen zij zich in de jaren zeventig vestigden. Daar heeft de Surinaamse gamelan het niet makkelijk. Sinds 2018 ontvangt RBU geen subsidies meer, wat het voortbestaan van deze Javaanse cultuuruiting bemoeilijkt.

Al enkele jaren werd geconstateerd dat de gamelan, zowel in Suriname als Nederland, met uitsterven werd bedreigd. Jongeren leken weinig interesse te hebben om deze kunstvorm voort te zetten.

Erkend als immaterieel erfgoed

Op 10 oktober 2021 is de Surinaamse gamelan bijgeschreven in de inventaris Immaterieel Erfgoed van Nederland. In dit proces heeft Harriëtte Mingoen, onderzoeker tevens voorzitter van stichting Comité Herdenking Javaanse Immigratie, een belangrijke rol gespeeld. “Maar zo’n erkenning brengt ook verplichtingen met zich mee van behoud, ontwikkeling en educatie. Daarom zijn wij als RBU actief gebleven en hebben we deze film gemaakt”, zegt Toemin.

Hij stelt dat sinds vertoning in Nederland nieuwe gamelangroepen zijn bijgekomen. Hij is ervan overtuigd dat de documentaire een eyeopener was. Net als bij hun eerste documentaire ‘Jaji, lotgenoten’ van 2015, die voor veel mensen confronterend was, omdat het onder meer de verdwijnende Surinaams-Javaanse taalproblematiek belichtte.

De makers hopen dat ‘Meer dan kling klang klong’ ook in Suriname inspireert tot actie. “Wij laten zien wat er gebeurt, maar het is aan de kijkers om er een vervolg aan te geven, om op te staan en deel te nemen”, benadrukt Toemin.

De documentaire is niet alleen in Nederland vertoond, maar ook bij de Javaanse diaspora in Singapore en Malta. Via de Singaporese onderzoeker Yun Kai Pow bereikte de documentaire zelfs de Universiteit van Uppsala in Zweden. Salimin vertelt dat bij deze universiteit studenten worden opgeleid in verschillende muziekstromingen en onderzoeken hoe muziek verweven is met cultuur.

In Singapore ontmoette hij een student die zijn scriptie wijdde aan gamelan. “Hij stelde ons vragen over de muziek, maar ook over de Javaanse gemeenschap in Suriname. Zo dragen we onze cultuur internationaal uit en stimuleren we verder onderzoek”, zegt hij.

Net als Toemin hoopt Salimin dat mensen gamelan meer gaan waarderen als cultureel erfgoed. “Het instrument is een drager van de Javaanse cultuuruitingen, zoals jaran kepang en ludruk. Als de gamelan verdwijnt, verliezen we een belangrijk deel van onze cultuur”, benadrukt Salimin.

De titel van de film ‘Meer dan kling klang klong’ verwijst volgens Salimin naar het stereotype beeld van gamelan als simpel geluid, metalen platen die klinken als ‘kling, klang, klong’. “Maar het is meer dan dat. De titel daagt kijkers uit om voorbij dat oppervlakkige beeld te kijken. Na de film gezien te hebben zal je begrijpen dat het meer gaat dan alleen klanken.”

Bij de Surinaamse première op 12 april in TBL Cinemas is er een voorprogramma met een gamelanoptreden van de gamelangroep Bangun Wiromo onder leiding van Henny Kaseran. Hij is niet alleen gamelanbouwer, maar speelt ook een rol in de documentaire. Cultuurdirecteur Dweight Warsodikomo zal het welkomstwoord uitspreken. Na afloop van de film kunnen bezoekers Kaseran en de filmmakers ontmoeten.

Groeiende aandacht

Toemin en Salimin werken aan hun vierde productie, die wederom in het teken staat van muziek. In ‘Omarm je roots’ zal de focus liggen op de bijdrage van Surinaams-Javaanse artiesten aan de Surinaamse muziekgeschiedenis. Het duo grijpt daarbij twee belangrijke nationale vieringen aan: 135 jaar herdenking Javaanse immigratie op 9 augustus en vijftig jaar Srefidensi op 25 november.

In Nederland groeit de aandacht voor het koloniale en slavernijverleden, inclusief de geschiedenis van contractarbeiders. Er worden conferenties, …