Digitalisering Joods archief Neve Shalom-synagoge afgerond

Rosa de Jong legt vergeten Tweede Wereldoorlog-geschiedenis bloot

door Audry WajwakanaADVERTISEMENT

PARAMARIBO — Met de voltooiing van een omvangrijk digitaliseringsproject van het Joods archief heeft de Nederlandse historica Rosa de Jong een belangrijke bijdrage geleverd aan het behoud van het Joodse erfgoed in de Caribische regio. Ze was onlangs vijf weken in Paramaribo om het archief van de Neve Shalom Synagoge aan de Keizerstraat volledig te digitaliseren.ADVERTISEMENT

De klus, goed voor 75.000 digitale scans, werd door De Jong grotendeels uit eigen beweging en met middelen opgezet en uitgevoerd, met hulp van haar ouders, echtgenoot en Ron Reeder van het Joodse Archief dat is gevestigd in Neve Shalom Synagoge. “Het was spannend tot het einde, want we wisten pas in de laatste week of we het zouden halen”, blikt de onderzoekster tevreden terug in gesprek met de Ware Tijd.

“Overal in het Caribisch Gebied zijn mensen opgevangen, verdreven of vergeten. Die verhalen verdienen het om te worden gehoord”

De kwetsbaarheid van het materiaal maakte het werk complex. Oud papier, fragiele documenten en soms nauwelijks leesbare teksten vereisten een nauwkeurige en voorzichtige aanpak. Dankzij het werken met twee camera’s en een toegewijd team kon het werk in de gestelde tijd worden afgerond.

Niet ideaal bewaard

De volledige verzameling is nu beschikbaar op twee harde schijven en in veilige handen van de Joodse gemeente van Suriname. Wat er met het fysieke archief gebeurt, moeten bestuursleden van de synagoge beslissen. “Het archief is niet ideaal bewaard op zijn huidige plek. Met het Nationaal Archief Suriname wordt gesproken over een betere locatie”, onthult De Jong.

De digitalisering van het archief is nauw verbonden met De Jongs academische werk. In maart dit jaar rondde ze haar proefschrift af, waarin ze zich richt op de vluchtelingenstromen naar het Caribisch Gebied tijdens de Tweede Wereldoorlog, met bijzondere aandacht voor Suriname.

Ron Reeder (voorgrond) en Rosa de Jong (achtergrond) bezig met het digitaliseringsproces van het Joodse archief. [: privécollectie]

Vluchtelingenverhalen

De kiem voor dit onderzoek werd gelegd in het Neve Shalom-archief zelf. “Ik vond daar brieven, documenten en sporen van vluchtelingen die tijdens de oorlog naar Suriname kwamen. Dat vormde het begin van mijn promotieonderzoek”, verklaart ze. Het archief bevat unieke en nog nauwelijks onderzochte informatie over de opvang, internering en migratie van Joodse vluchtelingen tijdens de oorlogsjaren.

Een belangrijk punt in haar onderzoek is de rol van gouverneur Johannes Coenraad Kielstra (1933-1944), die pogingen deed om de komst van Joodse vluchtelingen tegen te houden, terwijl er in de samenleving juist veel steun was om deze mensen te helpen. “Het is schrijnend dat Nederlandse Joden, op Nederlands grondgebied, geïnterneerd werden – zoals in het Chinese clubhuis Kong Ngie Tong Sang in Paramaribo. Dat aspect is vrijwel onbekend”, zegt de Jong. Daarnaast waren er Joodse families in Suriname, zoals de familie Fernandes die onderdak boden.

Tijdens een drukbezochte lezing op 3 mei in de Neve Shalom Synagoge besprak De Jong de bevindingen uit haar onderzoek. Met voorbeelden uit het archief en interviews met ooggetuigen toonde ze hoe gevarieerd de verhalen van de vluchtelingen waren. “Sommigen bleven in Suriname, anderen gingen terug naar Nederland of de Verenigde Staten. Een aantal bleef zijn leven lang zwerven. Dat laat zien hoe ontwortelend deze ervaring voor hen is geweest.”

Educatie en verdieping

Na haar verblijf in Suriname gaf De Jong op Curaçao een lezing en ook daar stonden de Joodse vluchtelingen centraal, met de focus op de situatie op het eiland tijdens de Tweede Wereldoorlog. “De context is anders, maar het onderwerp blijft relevant. Overal in het Caribisch Gebied zijn mensen opgevangen, verdreven of vergeten. Die verhalen verdienen het om gehoord te worden.”

De Jong verdedigt haar proefschrift op 7 november aan de Universiteit van Amsterdam en zal dan – als alles goed gaat – promoveren tot doctor in de geschiedenis. “Daarna wordt het proefschrift in boekvorm uitgegeven. Het is belangrijk dat deze geschiedenis toegankelijk wordt voor een breder publiek”, benadrukt ze.

Met de afronding van het digitaliseringsproject in Suriname is niet alleen waardevol erfgoed veiliggesteld, maar ook de basis gelegd voor verder onderzoek en bewustwording. De Jong hoopt dat de scans niet op een digitale plank blijven liggen, maar ingezet worden voor educatie en verdieping. “Het is geschiedenis die nog leeft, die ons iets zegt over solidariteit, uitsluiting en migratie. En het is aan ons om die verhalen door te geven.”

...