Dialoog tussen religiën begint met respect en waardering

“Je moet eerst de ander leren kennen, dan pas kun je hem echt waarderen.” Met deze woorden vat pater Antonius te Dorsthorst (82), beter bekend als pater Toon, de kern samen van zijn vierde boek ‘Dialoog tussen traditionele Afrikaanse religie en de rooms-katholieke religie’ tijdens het interview met de Ware Tijd.

Tekst en beeld Audry Wajwakana

Na 55 jaar te hebben gewerkt in het binnenland van Suriname, voelde hij de behoefte zijn inzichten en ervaringen te delen in de omgang met belijders van de traditionele Afrikaanse religie in het binnenland. “Als je ouder wordt, wil je toch iets doorgeven. Mijn boek is een poging om persoonlijke opvattingen en meningen neer te leggen, in de hoop dat ze nieuwe inzichten en openingen bieden voor wie zich hierin wil verdiepen.”

“Ik moest de vrome oudere vrouw uitleggen dat ‘Anana keduaman keduapon’ niets anders betekent dan ‘God, Schepper van hemel en aarde’”

Het is een bloedhete middag, de thermometer tikt 34 graden aan. De parochie van de Heilige Familiekerk in Zuid-Paramaribo ligt er stil bij. Binnen, in een kamer waar de zonnestralen door het vensterglas doordringen, spreekt pater Toon vol enthousiasme over zijn nieuwste pennenvrucht.

Het boek kwam in maart uit en is woensdag officieel gepresenteerd in Tori Oso. Hij is blij dat het over het algemeen heel goed is ontvangen. “Ik had verwacht dat mensen meer kritische vragen zouden hebben. Maar nee, ze vonden het heel positief. Soms zelfs revolutionair dat er eindelijk vanuit de RK ook zelf zo wordt gepraat”, zegt hij.

‘Heidens en heidenen’

Het werk van de geestelijke in Suriname begon in een tijd dat zendelingen en missionarissen nog overtuigd waren van de superioriteit van hun geloof. Te Dorsthorst, een Nederlander, was 25 toen hij voor het eerst in Suriname kwam om er stage te lopen. Na afronding van zijn theologiestudie in Nederland kwam hij als priester terug en werkte in het binnenland, waar hij vaak in contact kwam met verschillende marrongemeenschappen.

Hun traditionele Afrikaanse religie werd vroeger vaak negatief bekeken en zelfs afgedaan als ‘heidens’ en de mensen werden als ‘heidenen’ aangemerkt. “Ik heb dat woord nooit gebruikt, want ik vond het een discriminatoire term. Het suggereert dat ze geen geloof hebben, terwijl hun religie juist rijk en waardevol is. Net zoals we spreken van islam of christendom, moeten we hun geloof benoemen als traditionele Afrikaanse religie, met wortels in Afrika”, zegt Te Dorsthorst.

Taalgebruik

Bij het schrijven van ‘Dialoog tussen traditionele Afrikaanse religie en de Rooms-Katholieke religie’ maakte pater Toon veelvuldig gebruik van het werk ‘Saamaka en de ontwikkeling, verleden, heden en toekomst’, dat ongeveer twee jaar geleden werd gepubliceerd. Dat boek, volledig samengesteld door Saramaccaanse auteurs die elk hun eigen expertise inbrachten – van kennis over natuur tot geschiedenis – beschouwt hij als bijzonder waardevol.

Toch stuitte hij op een belangrijk gemis. In het hoofdstuk ‘Zending onder de Saramaccanen’ wordt uitsluitend de Evangelische Broedergemeente (EBG) genoemd, terwijl de rooms-katholieke kerk inmiddels een minstens zo grote, zo niet grotere rol speelt in het gebied. “De RK heeft vandaag de dag dubbel zoveel leden in het Boven-Surinamegebied als de EBG”, stelt hij.

Volgens de priester komt dat mede doordat de katholieke kerk in zijn ogen meer ruimte laat voor lokale cultuur. “In RK-dorpen zie je overal faakapaw (traditionele ingang van een dorp), flaakatiki (gebedspaal) en andere cultuuruitingen terug. Bij de EBG-dorpen kom ik dat nauwelijks tegen en in de volle evangelie-dorpen is er geen sprake daarvan.”

Wat hem nog sterker trof, was het taalgebruik in het boek. De dominee, die het hoofdstuk schreef, sprak over de ‘heidenen’ of het ‘heidendom’ van de binnenlandbewoners. Voor pater Toon een pijnlijk en achterhaald begrip. “Dat je in deze tijd nog zulke termen gebruikt – terwijl het boek maar twee jaar geleden verscheen – vind ik onbegrijpelijk. Het toont dat sommigen niet met de tijd zijn meegegaan. Mijn hoop is dat mijn eigen boek een ander geluid laat horen.”

Opvallend is dat hij in zijn eigen boek vasthoudt aan het woord ‘bosland’, waar tegenwoordig vaker ‘binnenland’ wordt gebruikt. Hij licht toe waarom: “Binnenland staat tegenover buitenland. Paramaribo is binnenland, geen buitenland. Maar als ik het over bosland heb, weet iedereen dat het gaat over het achterland, waar 93 procent van ons grondgebied uit bestaat. Daar mogen we trots op zijn. Daarom noem ik mezelf ook altijd boslandpater.”

Symbool

De auteur benadrukt dat hij zijn boek op persoonlijke titel heeft geschreven en het geen wetenschappelijk werk is, maar gebaseerd op 55 jaar leven en werken met de mensen in het binnenland. “Ik heb ook niet de pretentie om het officiële standpunt van de rk-kerk te vertegenwoordigen.”

Over het algemeen is positief gereageerd op het boek, ook door enkele leden van de RK-kerk. In zijn boek maakt pater Toon ook gewaagde vergelijkingen. Zo wijst hij op de rol van voorouders bij de marrons, die als voorsprekers bij God een centrale plaats innemen.

Binnen de katholieke kerk ziet hij een parallel in de verering van heiligen zoals Maria en Antonius. Tegelijkertijd uit hij bedenkingen bij bepaalde formuleringen van het gebed Weesgegroet. “Wanneer je Maria ‘moeder van God’ noemt, lijkt het alsof zij belangrijker is dan God zelf. Veel neutraler is om te spreken van ‘moeder van Jezus’.”

Op de kaft van zijn boek prijkt een afbeelding van een kalebas naast een houten kruis. Het ontwerp maakte pater Toon, zoals bij al zijn eerdere boeken, zelf. De kalebas staat symbool voor de traditionele Afrikaanse religie, terwijl het kruis een zeer persoonlijke betekenis draagt: het is zijn eigen hanger, gemaakt van hout met een bijzondere geschiedenis.

Die geschiedenis gaat terug tot 1923, toen in het afgelegen dorp Lantiwé aan de Gran Rio een flaakatiki, op voorstel van pater Morsing werd omgevormd tot een kruis, toen dorpelingen die wilden verwijderen. Zo werd de band met de voorouders behouden, terwijl het christelijke symbool werd geïntegreerd.

Het originele hout bleef decennialang in het bos achter – toen de bewoners naar een ander gebied verhuisden – maar werd in 1997 teruggevonden. Uit de top van de paal, die nog intact was, maakte diaken Nelson Pavillon het houten kruis dat Toon vandaag nog steeds draagt.

Respect en waardering

Een bijzondere uitdrukking die ‘pater Toon’ vaak gebruikt is ‘Anana keduaman keduapon’. Hij leerde deze woorden kennen tijdens een reis in 1992, toen hij samen met een delegatie marrons en pastorale leiders – onder wie Hein Eersel en zuster Echno – naar Zaïre (nu de Democratische Republiek Congo) en Ghana afreisde. Het doel was om zich te oriënteren op de processen van acculturatie die daar plaatsvonden.

Tijdens een vormselreis met de bisschop van Ghana, in een dorp in het binnenland, hoorde hij herhaaldelijk de woorden ‘Anana keduaman keduapon’ vallen. Hoewel hij nauwelijks iets van de lokale taal verstond, herkende hij het meteen van uitdrukkingen in het Surinaamse binnenland. Toen hij na afloop vroeg wat de woorden betekenen, kreeg hij te horen dat dit de manier was waarop men in Ghana God noemde: Schepper van hemel en aarde.

In de katholieke kerk in Suriname werd deze benaming nooit opgenomen, terwijl ze in de winti-religie wel in gebruik bleef. Echter, de woorden ‘Anana keduaman keduapon’ leidden ook tot misverstanden. De priester herinnert zich hoe hij na een eucharistieviering in de parochie aan de Keizerstraat werd aangesproken door een vrome oudere vrouw.

“Mijn boek is een poging om persoonlijke opvattingen en meningen neer te leggen, in de hoop dat ze nieuwe inzichten en openingen bieden voor wie zich hierin wil verdiepen”

Ze prees zijn werk en het verschijnen van zijn boek, maar veroordeelde met verontwaardiging dat hij zich met ‘afgoderij’ zou bezighouden, omdat hij ‘Anana keduaman keduapon’ gebruikte. “Ik moest haar uitleggen dat dit niets anders betekent dan ‘God, Schepper van hemel en aarde’.”

Over zijn vierde boek zegt Te Dorsthorst dat de inhoud bewust bondig is. Het schrijven nam meer tijd dan zijn eerdere werken, omdat hij het naast zijn drukke pastorale werk deed. Toch is hij tevreden: “De meest essentiële dingen die ik wil doorgeven staan erin. Die essentie draait om respect en waardering voor de traditionele Afrikaanse religie als een volwaardige en gestructureerde godsdienst, die diep verankerd is in zowel het persoonlijke als het gemeenschapsleven.”

...