Democratie van onderop: een oplossing voor komende regering

door

Jack Menke

“Niet alles wat geteld kan worden, telt, en niet alles wat telt, kan geteld worden.” Deze uitspraak van Albert Einstein past goed bij verkiezingen als moment in de beleving van democratie. Van de 276.507 geldige stembiljetten telt het grootste deel van de kiezers niet echt mee bij toekomstige besluitvorming; tegelijkertijd zijn bij de getelde stembiljetten de niet-stemmers en achtergestelde groepen niet meegenomen.Anno 2025, bijna een halve eeuw na onze onafhankelijkheid, wordt de Surinaamse democratie van bovenaf gebouwd en uitgevoerd met de elites van politieke partijen als toonzetters, doorgaans gedreven door buitenlandse belangen. Democratie, bedoeld als ‘regeren door de volkswil’, is na bijna 50 jaar onafhankelijkheid nog steeds een droom — ook als het gaat om een goed belegd brood voor allen.Kan de democratie in Suriname met de komende en volgende regering nog worden rechtgezet in de betekenis van ‘regeren door en met het volk’?ElitesBij alle 10 nationale verkiezingen in de periode 1977–2025 was er sprake van een elitegreep op de democratie. De issues in verkiezingscampagnes en ook in het beleid werden geleid door een Surinaamse elite, vaak gedreven door buitenlandse belangen.Bij de verkiezingen van 1977 was ‘West-Suriname, bauxiet en waterkrachtenergie’ een hoofdissue, terwijl er vanuit binnenlandse groepen (Inheemsen en Marrons) een Contra West-Suriname-issue was met hevige protestacties, zoals de actie Grondenrechten.In 2024/2025 herhaalde dit zich met de Chinalco-deal. Bij de verkiezingen van 2025 klonk ‘Olie en gas… en niemand arm meer’ als een echo vanuit Staatsolie: oppositie, regeringspartijen en sommige maatschappelijke groepen volgden slaafs de echo.Helaas staat ook nu weer – net als in Guyana – de grondstoffenvloek voor onze deur, met de te verwachten grotere kloof tussen arm en rijk. Straks komen politieke partijen aan het roer die verbonden zijn met kapitaalkrachtige personen in Suriname, die op hun beurt weer verbonden zijn met buitenlandse kapitaalgroepen – legaal en/of illegaal.Democratische terugvalDemocratie is eenvoudig gezegd: regeren door de volkswil – dus door en met het volk. Ondanks enkele accentverschillen is er min of meer overeenstemming dat voor democratie een aantal (rand)voorwaarden geldt:a. representativiteit (het systeem moet de totale bevolking vertegenwoordigen)b. maatschappelijke gelijkheid, waaronder rechtsgelijkheidc. verantwoording en openbaarheid van bestuur en besluitvormingd. vertrouwen in institutiese. participatieWat betreft deze vijf voorwaarden is er slechts op het punt van representativiteit enige vooruitgang. Uit diverse studies in Suriname (Americas Barometer, SWI, IDOS en Nikos-opiniepeilingen, en de Democratie Unit [ADEK]) blijkt dat Suriname op de vier laatste voorwaarden zeer slecht scoort. Terwijl politieke partijen sinds 1987 via wetgeving steeds meer macht verwierven, blijkt de beleving van democratie nationaal terug te vallen, en wordt de kloof tussen urbane, rurale en binnenlandregio’s groter.De ontbrekende democratische randvoorwaarden uiten zich in blijvende maatschappelijke ongelijkheid, gebrekkige openbaarheid van bestuur en bevolkingsparticipatie, en een structureel gebrek aan vertrouwen in democratische instituten.Het vertrouwen in instituties was in 2004 (studie van de Democratie Unit in Paramaribo, Nickerie, Commewijne, Coronie en Brokopondo) zeer laag.Op de vraag in welke van de circa tien instituties men het meeste vertrouwen heeft, scoorden religieuze organisaties met 41% het hoogst. Het laagst scoorden De Nationale Assemblee (2%) en politieke partijen (0,1%).Een survey van Americas Barometer in 2023 toont een vrijwel ongewijzigde situatie.Realiteit, uitdagingen en nieuwe regeringscoalitieDe komende regeringscoalitie staat voor enorme uitdagingen:i) Weinig of geen vertrouwen in de DNA, het hoogste wetgevingsorgaanii) Weinig of geen vertrouwen in regeringsinstituteniii) Centralistische besluitvorming vanuit de DNA en centraal bestuur vanuit de regering, tegenover een nauwelijks functionerende districts- en ressortradeniv) Geen ontwikkelingsvisie en evenmin een doordacht en samenhangend nationaal, regionaal en lokaal ontwikkelingsplan met draagvlakv) Voortdurende ernstige mensenrechtenschendingen van Inheemse en Tribale volken, en voortgaande vernietiging van natuur, beschermde gebieden en milieuDoor deze uitdagingen, en de te verwachten bestuurlijke instabiliteit vanwege uiteenlopende belangen van coalitiepartners, zullen democratie en ontwikkeling (op nationaal, districts- en lokaal niveau), evenals de mensenrechten van Inheemse en Tribale volken, moeilijk van de grond komen.EenheidsbewegingOm uit de cirkel van democratische terugval en ‘geen ontwikkeling’ te geraken, is er een oplossing.De komende coalitieregering moet de hoogste prioriteit geven aan een maatschappelijke eenheidsbeweging: een bundeling van maatschappelijke organisaties, Inheemsen, Tribalen, districtsorganen, groene NGO’s en onafhankelijke experts.Dit biedt een uitweg voor de institutionele zwakte, de verwachte uiteenlopende belangen, en chantagepolitiek binnen de volgende regering, die anders opnieuw vervalt in ‘mamio’-bestuur en gebrekkige ontwikkelingsplanning.Behalve het vormen van een tegenwicht voor een ‘mamio-regering’ kan hiermee worden voorkomen dat ‘hoop’ ook na deze verkiezing snel uitblust.Jack Menke