De strijd van de inheemsen voor hun recht op leven

door

Stil blijven is geen optie
Nemen wat je nodig hebt en niet meer. Toestemming vragen aan de natuur als je bepaalde plekken bezoekt en de biodiversiteit met respect behandelen. Dat is de leefwijze van de inheemsen al eeuwen. In harmonie leven met de natuur; weten op welke manieren om te gaan met de natuur zonder deze te vernietigen. Voor deze wijsheid worden inheemsen echter niet beloond. Integendeel, zij worden al eeuwenlang (af)gestraft, verdreven uit hun gebieden en hun stemmen systematisch onderdrukt. Deze onderdrukking heeft geleid tot een voortdurende strijd voor hun rechten, die de afgelopen decennia steeds grimmiger is geworden, met bloedige gevolgen.

Tekst Kevin Headley
Beeld Cary Markerink
Met de komst van de Europeanen werden de inheemsen uit hun voorouderlijke woongebieden verdreven en werden zij de eersten die tot slaaf werden gemaakt. De inheemsen hebben echter harde tegenstand geboden. Dit staat in schril contrast met het veelgehoorde verhaal dat er werd overgestapt op Afrikaanse tot slaafgemaakten omdat iInheemsen zogenaamd qua gesteldheid niet voldeden. Maar hun harde strijd was de reden voor deze gedwongen overstap.

“De inheemse gemeenschappen moeten beschermd worden tegen mogelijke misstanden, ook binnen hun eigen structuren”

Volgens historicus Wim Hoogbergen kwam de dreiging voor de kolonie niet van buiten, maar van binnen: een opstand van de Inheemsen rond 1680 en voortdurende strijd tegen ‘weggelopen’ slaven en hun nazaten gedurende de gehele achttiende eeuw. Daarop hadden het gouvernement en de planters absoluut niet gerekend. Een onbevreesde inheemse strijdleider van deze periode was Kaikoesi.
Ruim drie eeuwen later wordt er nog steeds strijd gevoerd. Zij het geweldloos, althans tot voor kort. Op 28 december 1976 begonnen zo’n vijftig mannen en vrouwen in alle vroegte aan een protestmars van 150 kilometer van Albina naar de hoofdstad Paramaribo. De tocht duurde vier dagen. ‘Grondenrechten zijn mensenrechten’ was de leus. Kano was de organisator van de protestmars.
Andere leefwijze opgelegd
In het net onafhankelijke Suriname wilde KANO de landrechten van de Inheemsen weer onder de aandacht van de regering brengen. Kano (opgericht in 1969) staat voor KAli’na (Caraïben) en LokoNO (Arowakken) en was een samenwerkingsverband tussen Caraïben en Arowakken. Binnen Kano waren André Cirino en Nardo Aluman de belangrijkste initiatiefnemers van de mars.
In Suriname maken de inheemse volken – waaronder de Akurio, Kali’na, Lokono, Trio, Wayana, Warao, Okomoyana en Mawayana – 3,7 procent uit van de bevolking. Dat is ongeveer 20.000 van de ruim half miljoen inwoners. Suriname is voor 90 procent bedekt met oerwoud, terwijl het merendeel van de bevolking in of rondom de hoofdstad Paramaribo, in de kustvlakte, woont.
De Kali’na en Lokono hebben eeuwen aan de kustvlakte en in het hele Caribisch gebied op de eilanden gewoond en zijn door de kolonisten vermoedelijk meer naar de savannegebieden verhuisd. Velen kregen een ander geloof en een andere leefwijze opgelegd door de kolonisatoren, waardoor hun band met de natuur veranderde.
Met de ontsluiting van het binnenland begon ook de exploitatie van het bos, met goud als belangrijk mijnbouwproduct naast houtkap. Deze exploitatie heeft een negatief effect op de leefgemeenschappen in het bos. Daarbij worden hun grondenrechten vertrapt en hun zelfvoorzienendheid bedreigd.
Protesten om grondenrechten
Grondenrechten zijn vooral ook geërfde voorouderlijke rechten, die van generatie op generatie zijn doorgegeven. Ze worden vertrapt door niet wettelijk erkend te worden. Deze rechten geven hen de zeggenschap over wat er op of met deze gronden gebeurt, inclusief de macht om toestemming te verlenen aan derden die economische activiteiten willen ontplooien.
Momenteel worden deze rechten echter vaak niet gerespecteerd. De overheid verleent regelmatig concessies in gebieden die de inheemsen als hun eigen land beschouwen, zonder hun toestemming te vragen. Al tientallen jaren proberen de inheemsen verandering in deze situatie te brengen.
In september 1992 hebben de leiders van de inheemse volken zich gebundeld in de Vereniging van Inheemse Dorpshoofden in Suriname (Vids), die de belangen van hun gemeenschappen behartigt. Samen met de Kaliña- en Lokono-Inheemsen Beneden-Marowijne (KLIM) en met hulp van internationale mensenrechtenorganisaties spande de Vids in 2007 een rechtszaak aan tegen de Surinaamse staat wegens schending van de rechten van de Kali’na en Lokono.
Onvoldoende beschermd
Het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde in 2015 dat de staat Suriname inderdaad hun rechten onvoldoende had beschermd. Het Hof droeg de staat onder meer op binnen drie jaar hun collectieve rechten op hun oorspronkelijk leefgebieden te erkennen. Negen jaar later hebben twee opeenvolgende regeringen het vonnis niet uitgevoerd.
In oktober 2019 werden de eerste concepten van wetsvoorstellen over inheemse en tribale grondenrechten ingediend bij de minister van Regionale Ontwikkeling. Dit cruciale moment volgde op jaren van inzet en activisme. Tot op heden is deze conceptwet niet aangenomen door De Nationale Assemblee.
En de kruik gaat net zo lang te water tot hij barst. Op 2 mei 2023 …