CONSTITUTIONEEL HOF DOODGEBLOED?

door

Op 7 mei 2025 loopt de ambtstermijn van Gloria Stirling af als voorzitter van het Constitutioneel Hof (CHof) van Suriname. Stirling was de eerste voorzitter sinds de oprichting van het Hof op 7 mei 2020, waarmee zij een belangrijke pioniersrol vervulde binnen de Surinaamse rechtsstaat.
Ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van het CHof, presenteerde Stirling een jubileumverslag, waarin zij terugblikt op de oprichting, de uitdagingen en de bereikte mijlpalen. Volgens haar vormt het verslag niet alleen een verantwoording van het werk dat verricht is, maar ook een leidraad voor toekomstige leden van het Hof. Ondanks de beperkte personele en financiële middelen, is het Hof erin geslaagd zich te positioneren als hoeder van de Grondwet en het toetsingsinstrument voor wetgeving aan fundamentele rechten en vrijheden.
In de aanloop naar haar vertrek, bracht Stirling een reeks afscheidsbezoeken aan onder meer de voorzitter van De Nationale Assemblee en de minister van Justitie en Politie. Tijdens deze gesprekken benadrukte zij het belang van de voortzetting van het werk van het Hof, en overhandigde zij symbolisch het jubileumverslag als reflectie op vijf jaar constitutionele toetsing.
Vijf jaar na de oprichting van het CHof van Suriname, is het moment rijp voor een scherpe evaluatie. Wat begon als een hoopvolle poging tot versterking van de democratische rechtsstaat, heeft geleid tot zowel baanbrekende uitspraken als fundamentele vragen over juridische structuur, onafhankelijkheid en legitimiteit.
Het valt niet te ontkennen: het CHof heeft belangrijke precedenten geschapen. De vernietiging van de gewijzigde Amnestiewet, het oordeel over de ongrondwettigheid van de Kiesregeling en de uitspraak over de waarborgsom bij verkiezingen zijn niet slechts juridische interventies, maar correcties op jarenlange politieke stagnatie. Voor het eerst werd wetgeving getoetst aan de hoogste juridische normen, nationaal en internationaal. Dit heeft het CHof het aura van een noodzakelijke waakhond gegeven in een politiek landschap waarin de rechtsstaat vaak onder druk staat en waar partijdig neerpennen van regelgeving buiten de vangrails van de Grondwet, vaker voorkomt.
Maar deze prestaties verhullen niet de structurele zwakheden van het instituut. Staatsrechtsgeleerde Hugo Fernandes Mendes prijst weliswaar de durf en het gezag van het CHof, maar waarschuwt tegelijk voor de institutionele kwetsbaarheid. De positie van het CHof is juridisch onvoldoende verankerd: het behoort formeel niet tot de rechterlijke macht, waardoor het blijvende bescherming en autonome legitimatie mist. Dit opent de deur voor politieke beïnvloeding. De dreiging dat partijloyalisten ooit benoemd worden, is reëel en dodelijk voor de onafhankelijkheid die het CHof zo hard nodig heeft. Op het moment dat wij dit schrijven, staan we aan de vooravond van nieuwe benoemingen en politiek Suriname is zwijgzaam over het proces daarvan en de selectie van leden.
Ook advocaat Hugo Essed uit zijn bedenkingen. Hij erkent het nut van het CHof als ‘correctie-instrument’ voor ongrondwettelijke wetgeving, maar bekritiseert de manier waarop de toegang tot het CHof geregeld is. De mogelijkheid voor elke advocaat om een verzoek in te dienen, kan leiden tot een overbelasting van het hof met zaken die beter thuishoren bij de gewone rechter. Meer nog: de verplichte prejudiciële toetsing door gewone rechters creëert een hiërarchisch spanningsveld dat volgens Essed niet strookt met de status van het Hof van Justitie als hoogste rechterlijke instantie.
Het CHof bevindt zich dus in een paradoxale positie: enerzijds erkend als gezaghebbend orgaan dat fundamentele rechten beschermt, anderzijds opererend binnen een gebrekkig wettelijk kader dat zijn effectiviteit en geloofwaardigheid op termijn kan ondermijnen.
GEEN MIDDELEN
Een ander punt van kritiek betreft de ondersteuning van het CHof. Gebrek aan financiële en juridische middelen, hindert het functioneren ernstig. Hoe kan een instituut dat fundamentele wetgeving moet toetsen, effectief zijn zonder structurele middelen en een stevig juridisch apparaat? Internationale erkenning is waardevol, maar binnenlandse slagkracht is essentieel.
Zowel Fernandes Mendes als Essed wijzen op de noodzaak van institutionele inbedding. Het CHof moet ofwel formeel tot de rechterlijke macht worden gerekend, of ondergebracht worden bij het Hof van Justitie. Alleen dan kan het onafhankelijk functioneren, vrij van politieke dreiging en met een robuuste juridische basis.
Een andere oplossing is ook mogelijk: een autonoom voorgedragen budget, dat door De Nationale Assemblee rechtstreeks beoordeeld wordt en niet aan toetsing door de regering onderworpen is.
Tot slot rijst de vraag: Hoe verhoudt de maatschappelijke acceptatie zich tot werkelijk begrip? De meeste burgers herkennen het CHof intussen als belangrijk instituut, maar begrijpen nauwelijks hoe het werkt. Dat is geen uniek probleem, maar wel een die het CHof dwingt tot transparantie en actieve publiekscommunicatie.
Het Constitutioneel Hof is onmiskenbaar van waarde gebleken. Maar waarde is niet hetzelfde als duurzaamheid. Zonder versterking van zijn juridische fundament en institutionele onafhankelijkheid, dreigt het CHof uiteindelijk te bezwijken onder zijn eigen succes. Het heeft bewezen dat het wetten kan toetsen. Nu moet de …