Beroemde Zuid-Afrikaan

door

GANGA / Sharda Ganga

Toen u las ‘Beroemde Zuid-Afrikaan’, dacht u aan Nelson Mandela of aan Elon Musk? Het antwoord op die vraag zal een beetje afhangen van uw leeftijd. Soms vraag ik me af: hoeveel mensen jonger dan achttien jaar denken eigenlijk nog meteen aan Nelson Mandela als ze Zuid-Afrika horen? Het is pas dertig jaar geleden dat apartheid werd afgeschaft, maar het lijkt alweer eeuwen geleden.

Het is alsof enorme groepen op de wereld vergeten zijn wat dat was, net zoals ze de Tweede Wereldoorlog als iets onechts beschouwen naargelang het hun uitkomt, evenals de Koude Oorlog en nucleaire dreigingen. De wereld wordt met de dag onbegrijpelijker; het is alsof alle waarden waardeloos zijn geworden: weg met rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid, solidariteit, bescherming van mensen die het moeilijker hebben, duurzaamheid.

“Het is namelijk een natuurwet: hoe meer ze hun borst vooruitsteken (kaka den borsu), hoe kleiner en banger ze eigenlijk zijn van binnen”

Lang leve oneerlijkheid, leugens, apartheid, geweld, beschimpen, eigenbelang boven alles. In het centrum van die ontwaarding staat Elon Musk, een Zuid-Afrikaan, maar voor de rest,  in alles het tegendeel van Mandela. Waarom ik aan Zuid-Afrikanen moest denken, is omdat ik op 8 maart las: Athol Fugard is dead. En in een flits was ik weer zeventien jaar oud, en zat ik voor het eerst van mijn leven in theater Thalia.

Juf May Kowsoleea, onze Engels juf, had ons als straf naar het theater gestuurd. We waren een lastige klas vond ze, maar wij wisten dat ze ons eigenlijk heel leuk vond. Waarom zou ze anders dure ijstaarten van Torarica voor onze kerstdiners kopen en langsbrengen, ook al was ze niet onze klassevoogd?

Juf was zelf een fervent toneelactrice bij de toneelgroep Mamio. En nu had ze een mooi stuk gezien: daar moesten wij ook heen, vanwege die klassikale lastigheid. Het stuk was in het Engels en het was goed voor ons, oordeelde ze. Daar zat ik in die zaal waar ik nog zoveel dagen en nachten van mijn leven zou doorbrengen.

Het licht ging aan en op het podium stonden twee Trinidadiaanse acteurs: Errol Jones en Wilbert Holder en ze speelden het stuk ‘Sizwe Bansi is Dead’, geschreven door de Zuid-Afrikaan Athol Fugard. Twee mannen, drie of vier decorstukken, een taal die ik nog maar half machtig was, maar die vuist in mijn maag was niet te ontkennen.

Nooit eerder was apartheid zo dichtbij gebracht. Dat onrecht, die ontmenselijking, dehumanisering. Ik was voorgoed verliefd op theater, op taal, op kunst. Deze column is voor alle leerkrachten als Juf Kowsoleea die hun leerlingen kunnen inspireren, ze nieuwe avonturen laten beleven en hun leven een cruciale wending kunnen geven.

Dit stuk is ook een ode aan de kracht van literatuur en van theater, van kunst en cultuur, en de tragiek van leven in een land waar we nog nooit een echt cultuurbeleid hebben gehad. Maar dit is vooral een ode aan Athol Fugard die als witte Zuid-Afrikaan het apartheidssysteem in al zijn smerigheid blootlegde, die weigerde te spelen in ‘whites only’ zalen, die de verhalen over apartheid de wereld over liet gaan, van Broadway en Hollywood, tot Amsterdam en dus ook Trinidad en Suriname. Om overal vuisten in magen te slaan, opdat we wakker werden. Dit is een ode aan de kracht van het woord en de verbeelding.

Wat zal Fugard in zijn laatste levensmaanden gedacht hebben van zijn landgenoot Elon Musk en zijn ultrarechtse, nazi-achtige sympathieen? Van zijn onverholen racisme, van zijn grootheidswaan, van zijn Trumpgekte? Wat een schitterend stuk zou hij daarover hebben kunnen schrijven, om de man bloot te leggen in al zijn kleinheid.

Het is namelijk een natuurwet: hoe meer ze hun borst vooruitsteken (kaka den borsu), hoe kleiner en banger ze eigenlijk zijn van binnen. Die wet geldt ook in Suriname. Dat verhelpt geen enkel driedelig pak; hoe goed of slecht gesneden dan ook, en ook kroon, noch troon, noch militair pakje.

gangadwt@gmail.com