Begraafplaats Javaanse contractarbeiders in Sint-Michielsgestel blijft behouden

‘Verhalen uit je omgeving dragen ook bij aan archiefvorming’

“Dit markeert weer een belangrijke mijlpaal in onze inspanningen voor het behoud van Javaans-Surinaams erfgoed in Nederland”, reageert Hariëtte Mingoen enthousiast in gesprek met de Ware Tijd. Ze vertelt dat na jaren van intensieve inspanningen en gesprekken met de gemeente Sint-Michielsgestel de werkgroep van Stichting Comité Herdenking Javaanse Immigratie (Stichji) haar doel bereikt. De plaatselijke begraafplaats waar 74 Javaanse contractarbeiders zijn begraven blijft behouden.

Tekst Audry Wajwakana

Beeld Privécollectie

De gemeente Sint-Michielsgestel erkent het cultuurhistorische belang van de begraafplaats voor de Javaans-Surinaamse gemeenschap. Dat niet alleen. Ze onderstreept ook dat het om een gedeelde geschiedenis gaat. “Ondanks wisselingen in het gemeentebestuur werd het dossier zorgvuldig overgedragen, waardoor de nieuwe verantwoordelijke wethouder direct op de hoogte was van het project”, verklaart Mingoen. “Het was essentieel om zowel de gemeente als alle rechthebbenden goed te informeren en hun instemming te krijgen. Op de begraafplaats liggen niet alleen veel Javaanse contractarbeiders begraven, maar ook anderen zonder die achtergrond. Daarom wilden we zorgvuldig te werk gaan.”

“Het is belangrijk om goed om je heen te kijken en verhalen van mensen en objecten in je omgeving vast te leggen”

In de aanloop naar het herdenkingsjaar slavernijverleden (1 juli 2023-1 juli 2024) heeft Mingoen actief gelobbyd om meer aandacht voor de geschiedenis van de Javaanse contractarbeid. Eerder coördineerde de voorzitter van Stichji de bijschrijving van de Surinaams-Javaanse gamelan in 2020 op de immaterieel erfgoed inventaris van Nederland.

Ze schreef een brief aan de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Robert Dijkgraaf, om het belang van de geschiedenis van de Javaanse contractarbeid onder de aandacht te brengen. Mingoen heeft ook diverse artikelen geschreven waarin zij dit specifieke onderwerp plaatste binnen bredere historische structuren. “Het is belangrijk om de verbanden te begrijpen tussen wat in de Oost (Nederlands-Indië) en in de West (Suriname) gebeurde”, zegt ze.

Financiering

Mingoen verwijst naar het Cultuurstelsel in Nederlands-Indië (huidige Indonesië), waarbij Javaanse boeren werden gedwongen handelsgewassen te verbouwen. Met de winsten werden bij de afschaffing van de slavernij in Suriname tot slaafgemaakten ‘uitgekocht’ van slaveneigenaars in Suriname en Caraïbisch Nederland (de vroegere Nederlandse Antillen), om hun verliezen in menselijk kapitaal te compenseren. Vervolgens werd de koelie-ordonnantie ingesteld, waarmee het stelsel van contractarbeid werd ingevoerd. Eerst voor Sumatra en later ook voor Suriname. “Door deze verbanden zichtbaar te maken, ontstaat in Nederland het besef dat we moeten denken in termen van koloniale systemen en stelsels die in elkaars verlengde liggen”, benadrukt Mingoen. Langzaam maar zeker groeit volgens haar het bewustzijn en krijgt de geschiedenis van contractarbeid de aandacht die ze verdient.

In het kader van het herdenkingsjaar van het slavernijverleden stelde de Nederlandse overheid subsidie beschikbaar voor activiteiten die hierop betrekking hebben. Stichji diende een subsidieaanvraag in bij het Mondriaan Fonds, die positief werd beoordeeld. Echter, er zijn voorwaarden, waardoor de stichting zich extra moest inspannen om aan voldoende geld te komen voor haar plannen met de begraafplaats.

Fysieke herstelwerkzaamheden aan de graven mochten niet worden gefinancierd, maar de stichting mocht wel activiteiten organiseren om fondsen te werven. Daarnaast werd het mogelijk om een boek over de opvang van Javanen in Sint-Michielsgestel te publiceren en een ontwerp voor een monument te laten maken. “Dankzij twee toegewijde kunstenaars is niet alleen een ontwerp voor het monument gemaakt, maar ze hebben ook het kunstwerk zelf vervaardigd.”

De gemeente Sint-Michielsgestel heeft de kosten voor het gieten in brons en de bouw van het monument op zich genomen. Mingoen hoopt dat het monument in augustus dit jaar, bij de herdenking 135 jaar Javaanse contractarbeid met de Surinaamse gemeenschap in Nederland, kan worden onthuld.

Herdenkingsplek

Mingoen memoreert Nurman Pasaribu, een vrijwilliger binnen het project ‘Javanen in de Polder’, dat in 2013 van start ging. Pasaribu overleed in 2023. Hij heeft veel werk verricht om vrijwilligers te mobiliseren voor de schoonmaak van de graven en deze vast te leggen op ’s. “Dankzij zijn ’s werden we ons ervan bewust dat hier contractarbeiders begraven lagen”, vertelt Mingoen.

Zij heeft samen met Pasaribu veldonderzoek gedaan en uit de inventarisatie blijkt dat er in totaal 120 graven op de begraafplaats waren, waarvan 74 van Javaanse contractarbeiders behoren. Hiervan zijn er 21 inmiddels geruimd. Van de resterende 53 verkeerden er twintig in slechte staat. “We hebben twintig verwaarloosde graven kunnen restaureren. Met het monument wordt dit een belangrijke plek, waarbij we kunnen stilstaan bij onze geschiedenis en de nalatenschap van de Javaanse contractarbeiders in Nederland.”

(lees verder onder de )

Hariëtte Mingoen (l) geeft aanwijzingen tijdens de opknapwerkzaamheden van de graven van Javaanse contractarbeiders op de begraafplaats in Sint-Michelsgestel.

Mingoen benadrukt dat als Stichji destijds niet was begonnen met het project ‘Javanen in de Polder’ het werkelijke aantal contractarbeiders dat op de begraafplaats ligt niet …

...