Apartheid en Creolisering: polen van postkoloniale natievorming

Ik was donderdag 22 mei 2025 bij de uitvaartdienst van Roberto Baptista in het Pandit Paragh crematorium aan de dokter Sophie Redmondstraat. Ik ontmoette daar een kennis die mij een compliment gaf over mijn wekelijkse column in .. Ik vertelde hem dat ik de columns wil bundelen in boekvorm. De titel van de eerste bundel moet worden “In defense of the Creole”. In die bundel wil ik een aantal columns bijeen brengen die gaan over de creoolse cultuur. Met creoolse cultuur bedoel ik niet in de eerste plaats de kotomisi en de angisa en de bigi poku, alhoewel die er deel van uitmaken, net zoals het driedelige pak, de hoed en klassieke muziek. De creoolse cultuur is een verborgen cultuur van ongeschreven regels, een cultuur van handigheid in het manipuleren van multiculturele codes. Ik heb de creoolse cultuur eerder eens gekarakteriseerd als modulair, net als de taal die we spreken. We spreken Nederlands, maar doorspekken het met Sranan, Engels of Sarnami en we weten precies waar en hoe we Sranan of Sarnami uitdrukkingen kunnen en mogen gebruiken in een Nederlands vertoog en hoe we Nederlandse zinsneden kunnen gebruiken in een gesprek in het Sranan of Sarnami. Deze ongeschreven kennis en vaardigheden zijn het product van het samenleven in een multiculturele samenleving. Het zijn vaardigheden die mensen van elkaar leren doordat ze vanuit verschillende culturele achtergronden met elkaar moeten samenleven. Het is kennis die met de paplepel wordt ingegoten.
Nota bene
Ik twijfel of de term creolisering kan worden toegepast op de aanpassingen van de Hindoestaanse en Javaanse immigranten aan de postkoloniale samenleving. Of dat we de term moeten reserveren voor de specifieke trekken van samenlevingen die voortkwamen uit de Transatlantische mensenhandel. In principe zijn de processen vergelijkbaar. Een ander probleem met deze term is de racialisering ervan in het dagelijks spraakgebruik.
Marciano Dasai, minister van Ruimtelijke Ordening en Milieu, vertelde eens in een tv-programma over zijn studieperiode in Indonesie. Hij vertelde over de herbeleving van zijn identiteit aIs Surinaamse Javaan, over de verschillen – zelfs lichamelijke! – en overeenkomsten tussen hem en de Indonesiers. In feite ontdekte hij – in mijn woorden – zijn creolisering. Hindoestanen hebben een soortgelijke ervaring wanneeer ze naar India gaan. De chutney muziek die Hindoestaanse en ‘Caribische muzikanten met elkaar ontwikkelden in Trinidad en Guyana is een levend voorbeeld van creolisering in de Hindoestaanse cultuur.
Het paradoxale is dat de “Aziaten en “Afrikanen” in Suriname heftig bezig zijn te etniseren. De groepsidentiteiten worden benadrukt. Pas als je die identiteiten houdt tegen het licht van Azie en Afrika worden de effecten van de creolisering zichtbaar. De polen van natievorming zijn apartheid en creolisering. De mens is een paradoxaal wezen.
Paramaribo, de geboorteplaats van Suriname
Pararamaribo, met haar uitlopers langs de Suriname en Commewijnerivieren, is de geboorteplaats van Surina-me. De demografische basis van de creoolse cultuur was de stedelijke middenklasse van Paramaribo. Etnische groepen integreren via Paramaribo, via de nationale instituten (zoals rechtspraak en onderwijs) die daar hun hoofdkwartier hebben.

Maar Paramaribo is in verval. Dat is te zien aan de leegstaande, verkrottende huizen overal in de stad. Erger is het verval van Paramaribo als bestuurlijk en cultureel centrum wat samenhangt met het verval van de stedelijke middenklasse. Deze stedelijke middenklasse vormt de centrale steunbalk van de Surinaamse samenleving maar is door allerlei oorzaken verzwakt. Vooral door de etnisering van de politiek, maar ook doordat tienduizenden met de noorderzon vertrokken richting Noordzee. .ers-gecreoliseerde cultuur is niet meer hegemonisch. Je hoeft geen goed Nederlands meer te kunnen schrijven om toegang te krijgen tot hoge posities van staat. De idealen van de stedelijke middenklasse (de democratische rechtsstaat) zijn versleten.. We leven nu in een land waarin een deel van de bevolking premier Modi van India aanbidt en een ander deel helemaal weg is van Traore in Afrika.
De etnische groepen leven in verschillende culturele werelden. We hebben te doen met een vorm van apartheid. Deze apartheid wordt in de hand gewerkt door een staatsinrichting waarin geen plaats werd ingeruimd voor etniciteit, waardoor de etnische belangen alleen nog via politieke partijen konden worden behartigd. .
Technologisering en bureaucratisering
De technologisering en bureaucratisering van de samenleving maken een vorm van samenleven mogelijk waarin mensen elkaar niet meer hoeven te ontmoeten en geen moeite meer hoeven te doen om elkaar transcultureel te begrijpen. Ons samenleven is een kwestie geworden van je houden aan de verkeersregels, aan de gebruiksaanwijzingen van de apparaten die die wij bedienen en de arbeidsdiscipline van onze werkplaatsen. Je hebt je buren niet meer nodig. Je hebt je verre vrienden op whatsapp. Bij ziekte is er een overheidsdokter. Bij dood komt de begrafenisondernemer. Bij armoede is er een overheidsuitkering. Wat je nodig hebt is een pinpas, geen buren. We gaan naar …

...