ANALYSE — Wetgeving steeds meer gebruikt als wapen tegen persvrijheid

Wereldwijd worden journalisten geconfronteerd met een uitgebreide reeks juridische bedreigingen die worden ingezet als een tactiek om media en journalisten de mond te snoeren, te intimideren en te censureren en om het publiceren van de waarheid te dwarsbomen. Het gaat daarbij om strafrechtelijke sancties, regelgeving en administratieve procedures. Samen belemmeren ze het vermogen van journalisten en de media om vrij te opereren. Dat concludeert Thomson Reuters Foundation in een recent gepubliceerd onderzoek ‘Weaponizing the law: attacks on media freedom of press’.

Tekst Ivan Cairo

Beeld dWT archief – Thomson Reuters

De juridische bedreigingen die het rapport van Thomson Reuters worden beschreven, suggereren dat veel landen over de hele wereld een gezamenlijke inspanning leveren om kritiek en sociale onrust strafbaar te stellen, waarbij journalisten een belangrijk doelwit zijn. Smaad- en beledigingswetten behoren tot de meest prominente juridische bedreigingen voor journalisten wereldwijd, deels vanwege hun alomtegenwoordigheid in alle regio’s en in alle soorten regimes.

Bekend fenomeen ook in Suriname

Hun vermeende legitimiteit vormt de perfecte dekmantel voor regeringen die hun repressie achter een democratische façade willen verbergen. Ook in Suriname is dit fenomeen niet onbekend. Tijdens de regering-Bouterse in de periode 2010-2020 is enkele keren gebruik gemaakt van de koloniale muilkorfwetten alsook van smaad- en laster wetgeving.

Dit gebeurde om burgers die op sociale media kritiek op de regering hadden geuit of vermeende beledigende taal hadden gebruikt te laten oppakken en voor enkele dagen op te sluiten door het Openbaar Ministerie. Deze trend werd in verhevigde vorm voortgezet door de regering-Santokhi die in juli 2020 aantrad. Geen enkele verdachte is voor de onafhankelijke rechter gedaagd.

“Dit rapport laat zien dat een aantal landen opnieuw criminele smaaddelicten invoert, de straffen onder bestaande wetten uitbreidt of verhoogt, of de handhaving van lang sluimerende wetten heeft opgevoerd in een poging journalisten aan te vallen”Dit versterkt het gevoel dat het doen oppakken van critici op basis van de muilkorfwetten bedoeld is als intimidatie om anderen te weerhouden ook kritiek te uiten op het beleid van de regering, regeringsleden of aan de regeringspartijen gelieerde personen. De Surinaamse Vereniging van Journalisten (SVJ) zet zich al jaren in om verandering te brengen in deze situatie.

Ze vindt dat wat nu gebeurt een grove schending van het recht op vrije meningsuiting is. Deze zaken horen volgens de SVJ in de civiele rechtspleging thuis en moeten niet strafrechtelijk afgehandeld te worden, wat in een aantal landen al gangbaar is.

De vereniging had enkele jaren terug met assistentie van de Associatie van Caribische Mediawerkers en de Organisatie van Amerikaanse Staten reeds een traject ingezet om te komen tot het schrappen van de muilkorfwetten uit het Wetboek van Strafrecht. Reeds waren hearings gehouden met de leiding van het parlement en de fracties. Echter heeft de politiek deze zaak niet verder aangepakt en uitgevoerd.

Protest mediawerkers na aanval Wet als knuppel

Vele en wijdverspreide bedreigingen voor de mediavrijheid zijn de afgelopen jaren toegenomen. Een daarvan is het toenemende aantal juridische aanvallen op journalisten en de journalistiek, die vaak worden gebruikt om berichtgeving van algemeen belang te voorkomen en controle uit te oefenen.

Een reeks ingrijpende en repressieve wetgevende, regelgevende en andere juridische bedreigingen voor journalisten belemmert hun vermogen om vrij en onafhankelijk te opereren, met ernstige gevolgen voor de journalisten zelf en voor het publiek dat ze dienen. Media vrijheidsorganisaties hebben wereldwijd een recordaantal gevangen (genomen) verslaggevers gedocumenteerd.

Volgens het Committee to Protect Journalists (Commissie ter bescherming van journalisten) werden eind 2022 maar liefst 363 journalisten gevangen gezet, terwijl Reporters Without Borders (Verslaggevers zonder grenzen) die een andere methodologie gebruikt er 533 registreerde. Hoewel slechts een handvol landen journalisten in grote aantallen gevangen zet, vindt dit overal plaats, ook in toonaangevende democratieën.

Deze bedreigingen variëren van eenvoudige intimidatie tot ‘lawfare’ systematische juridische stappen die bedoeld zijn om kritische berichtgeving en fundamentele rechten te onderdrukken. In veel gevallen gebruiken regeringen zelfs het rechtssysteem om het werk van de pers te ondermijnen, maar particuliere actoren waaronder politici, zakenmensen, beroemdheden en zelfs leiders van vermeende criminele organisaties hebben ook creatieve manieren gevonden om de wet als knuppel te gebruiken.

In het rapport worden voorbeelden uit verschillende landen genoemd waarbij regeringen journalisten onder de kapstok van staatsverraad, anti-staatspropaganda, cybercriminaliteit en terrorisme hebben aangeklaagd tegen wie jarenlange gevangenisstraffen zijn uitgesproken. Of ze werden maanden- of jarenlang in voorarrest gehouden.

Ook particulieren lieten zich niet onbetuigd. Een van de rijkste mannen van Brazilië heeft ten minste 37 rechtszaken aangespannen, waarvan vele wegens smaad, tegen journalisten en mediaorganisaties die zijn nauwe banden met de voormalige regering-Bolsonaro hebben blootgelegd.

De afgelopen jaren hebben journalisten en mediaorganisaties in de Verenigde Staten te maken gekregen met civiele rechtszaken wegens smaad en wild opgeblazen schadeclaims, ingediend door voormalig president Donald Trump en …

...