‘Frank Essed was een edel mens’

Roy Khemradj schreef zijn magnum opus

“Van wat Frank Essed in de jaren zestig en zeventig heeft geschreven is geen bal veranderd.” Met deze veelbetekenende woorden legt journalist en schrijver van het boek ‘Frank Essed, De Mobilisatie van het Eigene’, Roy Khemradj de significatie van het boek bloot voor Suriname. Het is eind januari wanneer de Ware Tijd hem interviewt. Hij heeft een batterij aan boekpresentaties, radio-en televisie-interviews achter de rug en wat hij niet had verwacht is gebeurd. “Het boek is goed aangeslagen”.

Tekst Euritha Tjan A WayBeeld Euritha Tjan A Way en Jason Leysner

De biografie is inderdaad heel hard gegaan. Bij de enige grote boekhandel van Suriname, Vaco, is het “al lang uitverkocht”, maar er kunnen bestellingen geplaatst worden “want er is veel vraag”, aldus een medewerker. Dat kan mogelijk ook te maken hebben met momentum dat het boek heeft. Frank Essed staat al heel lang bekend als ‘de man van het mislukte West-Suriname project’ en de ‘Spoorlijn die van ergens naar nergens’ gaat. Dat West-Suriname project is nu net weer zeer actueel sinds de onderhandelingen van de Surinaamse regering met het Chinese Chinalco.

Khemradj geeft toe dat toen hij de vraag kreeg van Eva Essed-Fruin, de weduwe van Frank Essed om een boek te schrijven hij de man ook niet anders kende. “Ik heb niet gelijk ja gezegd omdat ik niet zoveel wist over Frank Essed. Pas toen ik zijn publicaties las is de persoon bij mij gaan leven.” Bovendien was Khemradj nog bezig met een ander boek dat gaat over de veelzijdige psychiater Otmar Buyne getiteld ‘Kan niet bestaat niet’. “Ik heb Eva toen gezegd dat ik eerst dàt boek wilde afronden om dan met Frank Essed aan de slag te kunnen gaan.”

‘Dat was ruim voordat de wereld onder de indruk was van de muziek van Bob Marley die zong: ‘free yourself from mental slavery‘

Khemradj van wie het hart ook na zijn pensionering nog steeds ligt bij de journalistiek, is in 2017 na de vraag van Essed-Fruin wel begonnen met het verzamelen van informatie en het doen van interviews zowel in Suriname als in Nederland, met personen die Frank Essed goed gekend hebben. “Ik heb het gedurende het schrijfproces jammer gevonden dat ik toen niet gelijk gestart ben met de uitwerking. Want ik had bijvoorbeeld Jules Sedney die premier was in het kabinet waar Frank Essed minister was van Opbouw, nog graag nader willen spreken, omdat uit andere gesprekken, nieuwe informatie opdook. Ook Hans Prade met wie Essed in de PNP, de Progressieve Nationale Partij, actief was wilde ik dat.” Prade overleed in april 2020 in Nederland en twee maanden later Sedney in Suriname.

Offers en bewondering

Het schrijfproces begon in februari 2020, hard in de Covid-19 periode. “Ik had toen echt de tijd om het goed op te pakken. Ik kon toch nergens gaan, het land ging op slot, dus ik ben ermee gestart.” Het proces beheerste het leven van Khemradj vanaf 2020. “Zodanig zelfs dat als ik met mensen sprak ze me bijna altijd vroegen of ik het niet over iets anders kon hebben dan Essed”, zegt Khemradj, terwijl hij ontspannen achterover zit en een blik werp op zijn echtgenote die voor een drankje zorgt terwijl het gesprek op het balkon van zijn schoonmoeder plaatsvindt.

Alsof hij terugdenkt aan de lange nachten waar hij na een lange avond schrijven eindelijk te bed ging. “Ik ben een nachtmens; na het televisie-actualiteitenprogramma Nieuwsuur in Nederland, begin ik echt te werken. En als je dan gaat slapen, dan maalt de materie nog door je hoofd. Ik heb veel offers gebracht om dit levensverhaal van Frank Essed te kunnen schrijven”, zegt Khemradj met een bedachtzame blik. “Dit is mijn magnum opus.”

De schrijver stopt de bewondering die hij heeft gekregen voor Essed niet onder stoelen of banken. “Nog nooit heeft een minister in Suriname zoveel nagedacht en geschreven als Essed. Hij was werkelijk een visionair en een bijzonder mens. Hij heeft tijdens zijn studie voor zijn promotie een instrument ontworpen. De conometer, om de omvang van bossen te meten, de dikte en de hoogte. En Ik merk wel vaker bij mensen die goed zijn in wiskunde, want dat was Essed, dat ze ook heel goede analyses kunnen maken. Maar Essed was meer dan gewoon knap en had een drive om zijn land tot ontwikkeling te brengen. Bovendien was hij een eerlijk en edel mens met een ethische normen en waarden.”

Roy Khemradj aan het signeren na zijn presentatie bij de NPS.

Dit kwam volgens Khemradj doordat Essed in 1941 toetrad tot de orde van de Foresters. “Daar leer je om je als een voorbeeldig mens te gedragen. Court Charity heeft zijn mens-zijn ontwikkeld en in 1944 was …

...