Conferentie ‘Duurzame democratie’ reikt handvaten aan voor versterking rechtstaat

De eendaagse conferentie van het Centrum voor Democratie en Rechtspleging (CDR) in Hotel Torarica heeft met inleidingen van rechtsgeleerden en het maatschappelijke middenveld bijgedragen aan een beter begrip en versterking van wat onder ‘rechtstaat’ verstaan moet worden en hoe die functioneert. Hoofdspreker en rechtstaat geleerde Ybo Buruma, lid van de Nederlandse Hoge Raad, ging voornamelijk in op het verschil tussen ‘rule of law’ en ‘rule by law’.
Tekst Wilfred Leeuwin

Beeld Justitie en Politie
In het ene geval is het de onafhankelijke rechter (rechterlijke macht) die oordeelt over rechtsgeschillen en in het andere geval is het bijvoorbeeld de dictatuur die gebruikmaakt van wetgeving, maar zich niet houdt aan de wet. “Dictators maken ook gebruik van wetten, omdat hun ambtenaren moeten weten wat ze moeten doen, maar de dictator voelt zich niet aan die wetten gebonden”, zei Buruma.

“Recht dat te lang uitblijft, wordt als onrecht ervaren”
Gaetano Best
De conferentie had vanuit maatschappelijk oogpunt een extra dimensie als het gaat om de plaats van de media in de rechtstaat. Voorzitter Dirk Currie van het CDR benadrukte in zijn openingsrede dat in een goede democratie van de staatsmachten, de bekende trias politica (scheiding der machten), de media belangrijk zijn om de samenleving te informeren. Daardoor kan die gemeenschap een goed functionerende burgerparticipatie organiseren als ondersteuning van een duurzame democratie.
Rechtstaat
In de hedendaagse definitie van een rechtstaat wordt bepaald dat de Grondwet de grondrechten in een democratische rechtstaat waarborgt. De vier kenmerken zijn daarbij het legaliteitsbeginsel waar machtsuitoefening plaatsvindt middels een bestel van wetten, scheiding van de staatsmachten, onafhankelijkheid van de rechtspraak en bescherming van de grond- en mensenrechten, waaronder persvrijheid.
In Europa bestaat er een rule of law-checklist. Die is in het leven geroepen door een gezaghebbend orgaan binnen de Europese Unie, waar vijf waarden geldend zijn. Het legaliteitsbeginsel waar de wet in overeenstemming moet zijn met mensenrechtenverdragen, rechtszekerheid voor de burger, voorkomen van misbruik van bevoegdheden door overheidsfunctionarissen, gelijkheid voor de wet, scheiding van de machten met toegang tot de onafhankelijke rechter en het beginsel van rechtstaat. Dit gezaghebbende orgaan heeft op vragen van de Nederlandse overheid de uitspraak gedaan dat in de zogeheten ‘toeslagenaffaire’ alle drie machten in de rechtstaat tekort waren geschoten.
Corruptie
Tegen de achtergrond van het effectief toepassen van wetgeving, zonder onderscheid te maken tussen overheid en burger, zei Buruma dat corruptie ondermijnend werkt op de ‘rule of law’. De wet wordt niet gerespecteerd en wordt selectief toegepast in het voordeel van degene die bepaalt zonder dat er sancties worden opgelegd.
Buruma zei dat in de praktijk het niet altijd even gemakkelijk is uitvoering te geven aan een rechterlijke uitspraak. Hij noemde daarvoor situaties in Nederland en in Suriname de uitvoering van het vonnis van het 8 December-strafproces. De inleider benadrukte het belang van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht waarbij in sommige gevallen recht gesproken moet worden dat niet in het belang is van de overheid, tegen beleid of het uitblijven van beleid, waarbij niet wordt voldaan aan het hoogste recht van de mens.
Het besef en belang van evenwicht in de trias politica is essentieel, zeker op momenten waarbij de wetgever wetten maakt waarvan die wetgever weet dat de rechter die nooit kan navolgen omdat ze tegen het hogere recht ingaan. “Als wetten worden gemaakt die de rechten van de mens beknotten, wordt het evenwicht in de staatsmachten verstoord en dreigt er voor de rechtstaat gevaar.” Dat kan ook het geval zijn bij corruptie.
Buruma bleef stilstaan bij de corruptiebestrijding in Suriname. Over gevallen die bij de rechter in behandeling of in hoger beroep zijn, wilde hij geen uitspraken doen, maar hij benadrukte de besmettelijkheid van corruptie wanneer zowel het individu als de organisatie waar die plaatsvindt faalt. Er mag niet selectief worden opgetreden en sancties mogen niet uitblijven.
Doorlooptijden rechtszaken
Advocaat Gaetano Best, bestuurslid van het CDR, sprak over redelijke termijnen in de rechtspraak en bracht dit in relatie met een onafhankelijke en onpartijdige rechtstaat. Hoewel er geen concrete cijfers zijn hierover, vond hij het gerechtvaardigd de conclusie te trekken dat in Suriname sprake is van een systematische schending van het recht op ‘berechting binnen redelijk termijn’. Best, die inspeelde op een eerdere analyse van de deken van de Surinaamse Orde van Advocaten, Elleson Fraenk, over de vele problemen die advocaten en hun cliënten ondervinden, zei dat die boodschap kracht moet worden bijgezet.
De jurist beschreef toestanden in het recht waar rechtszoekenden en advocaten soms twee jaar tot langer moeten wachten op de verdere behandeling van hun zaak. “Recht dat te lang uitblijft, wordt als onrecht ervaren”, zei Best. Hoewel het een internationaal probleem is, vond hij dat er voor het Surinaamse probleem een Surinaamse oplossing gevonden zal moeten …

...